Επέτειος μάχης Καστανόφυτου

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία της κ. Σόνιας Ευθυμιάδου-Παπασταύρου από την εκδήλωση της 20ής Μαΐου 2018, για την επέτειο των 112 χρόνων από τη μάχη στο Καστανόφυτο στη διάρκεια του μακεδονικού αγώνα.

* * *

Εμένα μη με κλάψετε, 
μένα μη με θρηνάτε
μόν’ φκιάστε το μνημούρι μου 
σε μια ψηλή ραχούλα.
Να ‘ναι πλατύ, να ‘ναι ψηλό, 
να ‘χει δυο παραθύρια
να στέκ’ ορθός να πολεμώ και δίπλα να γεμίζω…

Στ. Γρανίτσας, εφ. Χρόνος

Σεβαστοί πατέρες, αξιότιμοι επίσημοι καλεσμένοι, ευλαβείς προσκυνητές του ιερού αυτού τόπου, αξιοσέβαστοι κάτοικοι του ηρωικού και μαρτυρικού αυτού χωριού, που τόσο αίμα έχυσε στη διάρκεια του ιερού κι αιματοβαμμένου Μακεδονικού Αγώνα, αγαπημένα μας παιδιά της Φιλαρμονικής του Άργους και του Ελληνικού Στρατού.

Όσο περισσότερο διαβάζω για την ταραγμένη αυτή περίοδο της Ιστορίας μας τόσο περισσότερο νιώθω την ανάγκη να στολίζω με επίθετα τις διάφορες ονομασίες που με τα μέρη αυτά σχετίζονται. Γιατί μόνο έτσι τα καταφέρνω να εκφράσω τον σεβασμό μου και την ευγνωμοσύνη μου για τους Μακεδόνες, που Ακρίτες τους αποκαλούν συχνά κάποιοι οι οποίοι ούτε καν υποψιάζονται τι σημαίνει να ζεις σ’ αυτά τα μέρη, σ’ αυτές τις κορφές∙ να ζεις εδώ ψηλά και σε καιρό ειρήνης, όπως τώρα, μα προπαντός σε καιρό πολέμου ή, σωστότερα, σε καιρούς πολέμων, γιατί αυτός ο τόπος είδε κι έζησε πολλούς πολέμους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Ευλαβής προσκυνήτρια κι εγώ, δέχτηκα την τιμητική πρόσκληση του Δημάρχου Άργους Ορεστικού κ. Π.Κεπαπτσόγλου να έρθω να μιλήσω εδώ, στον τόπο που τα βόλια πλάγιασαν σπουδαία παλικάρια. Δέχτηκα τη μεγάλη τιμή να μιλήσω για λογαριασμό όλων σας, και των αρχόντων, μα προπαντός των κατοίκων, των ευγενών Καστανοχωριτών, που περνώντας τόσα μαρτύρια, κατάφεραν να εξασφαλίσουν το πολύτιμο αγαθό της ελευθερίας, που σήμερα απολαμβάνουμε όλοι μας, κάνοντας μάλιστα το μεγάλο λάθος να τη θεωρούμε δεδομένη κι αυτονόητη, μα όμως καθόλου δεν είναι.

Γιατί η ελευθερία, όσες θυσίες απαιτεί για ν’ αποκτηθεί όταν έχει καταστρατηγηθεί, άλλους τόσους κόπους και θυσίες απαιτεί για να διατηρηθεί, με μεγαλύτερη απ’ όλες τις θυσίες, αυτήν του «εγώ» έναντι του «εμείς».

Ναι, πρέπει να ξεχάσουμε το πνεύμα του ατομικισμού που μας κατακλύζει εμάς τους σημερινούς ανθρώπους και να βάλουμε πάνω από αυτό το πνεύμα της Πατρίδας: από ένα καράβι που βουλιάζει κανείς δεν πρόκειται να σωθεί, όσο καλό κι αν είναι το επίπεδο της δικής του ζωής, γι’ αυτό και οφείλουμε όλοι, εσείς οι άρχοντες, που με το παράδειγμά σας οδηγείτε τους άλλους πότε στο καλό πότε στο κακό, αλλά κι εμείς ο λαός, να στρέψουμε την πυξίδα της καρδιάς μας στην ένδειξη «Πατρίδα», να την αφήσουμε κολλημένη εκεί και με γνώμονα το συμφέρον της Πατρίδας να κινούμαστε και να ενεργούμε πάντα, αλλιώς είμαστε χαμένοι…

Εσείς οι αξιοσέβαστοι Καστανοχωρίτες δε χρειάζεται να κουραστείτε για να το πετύχετε αυτό: αρκεί να στρέψετε τα μάτια της ψυχής σας στους προγόνους σας, που τόσα έπαθαν για την Πατρίδα. Ταξιδέψτε ως το 1904 και 1905 και θυμηθείτε τους άντρες και τις γυναίκες από το Άργος, το Νόστιμο, τα Λακκώματα, τη Δαμασκηνιά και τον Αη-Λια∙ άλλοι από αυτούς σκοτώθηκαν κι άλλοι τραυματίστηκαν από βόλια κομιτατζήδων∙ ταξιδέψτε όμως και στο 1906 και θυμηθείτε την ομαδική σφαγή που έκαναν οι κομιτατζήδες εδώ, στο Καστανόφυτο, όπου έχασαν τη ζωή τους οι Βάια Κάρτζου, Αικατερίνη Κατσάπη και Σουλτάνα Στυλιάδη ή Στυλιανίδη, επειδή οι εχθροί της Πατρίδας είχαν μάθει πως οι γυναίκες αυτές μετέφεραν πληροφορίες στους Μακεδονομάχους.

Δεν το χωράει ο νους μας όλο αυτό το αίμα που χυνόταν εδώ πάνω, μα και το γεγονός ότι, παρά τις σφαγές και τα μαρτύρια, οι κάτοικοι δεν αλλαξοπιστούν αλλά μένουν πιστοί στο Πατριαρχείο και στην Ελλάδα.

«Ένα ρομαντικό χωριό, με 80 περίπου σπίτια αραιά κτισμένα στα πλάγια του κατάφυτου βουνού Όντρια και διαιρείται σε δυο αραιοκατοικημένους μαχαλάδες με κήπους και δέντρα άφθονα... Είναι και στρατηγική θέση η Οσνίτσανη, ευρισκόμενη στο ύψος τριών οδών που διασταυρώνονται εκεί από την Καστοριά, τη Χρούπιστα κι από το Ιζαρέτ (μετέπειτα Πετροπουλάκη). Γι’ αυτό και το χωριό έγινε πολλές φορές θέατρο συμπλοκών με τους Τούρκους και τους Βουλγάρους».

Έτσι περιγράφει το Καστανόφυτο ο ανταποκριτής της αθηναϊκής εφημερίδας της εποχής εκείνης Άστυ, και, συνεχίζει: «Η Οσνίτσανη αποτελούσε άλλοτε αληθινή ακρόπολη του ελληνισμού στην περιφέρεια εκείνη... Μας το άρπαξαν κι αυτό οι Βούλγαροι, όπως και τόσα άλλα. Μας το άρπαξαν με το μαχαίρι, με την απάτη και με τις διεφθαρμένες συνειδήσεις.

Μέχρι το 1903 ακόμα ο πολύς Βούλγαρος κομιτατζής Τσακαλάροφ έκαμε μια απόπειρα να πατήσει το χωριό, αλλά διώχτηκε κακήν κακώς. Η Οσνίτσανη σήμερα έχει βουλγαρικό σχολείο με 24 μαθητές και δυο δασκάλους… Εδώ θα γινόταν η κατάλληλη ενέργεια για να επανέλθει το χωριό στους κόλπους της αληθινής μητέρας του και να ξαναμπεί πάλι στην Ορθοδοξία. Τη δύσκολη αυτή αποστολή ανέλαβε να φέρει σε πέρας το Σώμα των Βλαχάκη-Πετροπουλάκη».

τη συνέχεια, ο ανταποκριτής της εφ. Άστυ περιγράφει με λεπτομέρειες την ιστορική μάχη (η ανταπόκριση υπάρχει μες στο πολύτιμο βιβλίο του σπουδαίου μας Κ. Δούφλια «Μακεδονία-Μακεδονικός Αγώνας»), μα, καθώς ένας πανηγυρικός λόγος οφείλει να είναι σύντομος, εμείς επιλέγουμε σήμερα από την ίδια πηγή να πούμε πως «μόλις έγινε γνωστή η άγρια και αιματηρή μάχη της Οσνίτσανης, προκάλεσε τόσο μεγάλη συγκίνηση.

Η μάχη αυτή, κατά την οποία σαράντα επίλεκτα παιδιά της Ελλάδας, όλοι σχεδόν παιδιά, ιδιαιτέρως της ένδοξης Μάνης, φοιτητές οι περισσότεροι και άλκιμοι κι αρρενωποί έφηβοι... αισθανόμενοι όλη την ιερότητα του διεξαγομένου στη Μακεδονία αγώνα, έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι, προσθέτει μια ακόμη ένδοξη σελίδα στις βίβλους των ηρωικών κατορθωμάτων της πάντοτε ψυχωμένης κι αγωνιζόμενης τον καλόν αγώνα της ελληνικής φυλής».

Και λίγο παρακάτω μιλά για «το αίμα, που ζεστό ακόμα καταπίνει η γη της Μακεδονίας, το αίμα σαράντα περίπου ευγενών και οιστρηλάτων Ελλήνων προμάχων», συνεχίζοντας: «Το επίλεκτο Σώμα των εκδικητών, το Σώμα του Βλαχάκη-Πετροπουλάκη, δεν υπάρχει πια. Νεκρός ο Βλαχάκης, νεκρός ο Πετροπουλάκης. Νεκροί όλοι περίπου οι λεοντόθυμοι νέοι, οι σαρανταπέντε περίπου ζωηροί και ευσταλείς έφηβοι, που έσπειραν τον τρόμο στα άγρια στίφη των δολοφόνων.

Το χωριό Οσνίτσανη έγινε το θέατρο άγριας και αιματηρής εποποιίας. Το σώμα των εκδικητών περικυκλώθηκε στο χωριό αυτό από δυο τάγματα του τουρκικού στρατού κι όχι μόνο απ’ αυτούς, αλλά κι από τετρακόσιους περίπου ένοπλους Βαλαάδες (Τούρκους χωρικούς). Αγωνίστηκε αγώνα τρομερό και, σκοτώνοντας κι έχοντας απώλειες, εξοντώθηκε σχεδόν μέχρις ενός.

Μάταια οι Τούρκοι φώναζαν στους Σπαρτιάτες: Παραδοθείτε! Οι γενναίοι έφηβοι της Μάνης, πρόμαχοι μέσα στην πυρκαγιά της μάχης, δε βλέπουν παρά τη δόξα και τον θάνατο και οι ηρωικοί πρόμαχοι των εκδικητών ρίχτηκαν προς τη δόξα κι έπεσαν ενθουσιωδώς νεκροί. Νεκροί αφού έκαψαν και το τελευταίο φυσίγγιον και αφού έβαψαν στο αίμα των εχθρών κι αυτά τα ξίφη τους κι αυτές τις μαχαίρες τους».

Και μετά την ανταπόκριση του δημοσιογράφου του Άστεος που είχε σταλεί στο αγαπημένο μας Μοναστήρι (Βιτώλια) για να παρακολουθεί από κοντά τα γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα, στο ίδιο βιβλίο του συντοπίτη μας Κ. Δούφλια έχουν καταγραφεί και τα εξής, επίσης πολύτιμα στοιχεία:

«Ο θάνατος του ηρωικού καπετάν Λίτσα συγκλόνισε και τους Μακεδόνες, που τον τραγούδησαν και τον έκλαψαν πολύ, αλλά και τους άλλους Έλληνες. 
Οι Μακεδόνες τον ένιωσαν δικό τους, αίμα από το αίμα τους, λαχτάρα από τη λαχτάρα τους, καημό απ’ τον καημό τους.
Να τι γράφουν οι κάτοικοι των Καστανοχωρίων στην οικογένειά του, απευθυνόμενοι στον Ευάγγελο Βλάχο:

«Ευάγγελον Βλάχον
Υπαρχηγόν του αείμνηστου Νάκη Λίτσα

Επειδή ακούσαμε ότι η οικογένεια του αείμνηστου αρχηγού Νάκη Λίτσα επιθυμεί να πάρει τα οστά του στην Αθήνα, σας παρακαλούμε να την παρακαλέσετε από μέρους μας ν’ αφήσει αυτήν την τιμή στον τόπο μας, όπου μεγάλη ευγνωμοσύνη αισθανόμαστε προς τον εθνικόν αυτόν ήρωα και του οποίου ο τάφος επιθυμούμε να κοσμεί την πατρίδα μας, όπου ηρωικώς έπεσε αγωνιζόμενος υπέρ της ζωής μας. Όθεν σας παρακαλούμε να γράψετε στην αξιότιμη οικογένεια Βλαχάκη να μας κάμει αυτή τη χάρη και να την βεβαιώσετε ότι τον τάφον του τον περιποιούμαστε όλοι, σαν να ‘ταν τάφος αγίου. Να μη παραλείψετε να βεβαιώσετε όλα αυτά στην οικογένεια Βλαχάκη, η οποία ελπίζουμε ότι θα θελήσει να συγκατανεύσει να κάμει στην πατρίδα μας αυτή τη μεγάλη χάρη να φιλοξενεί το λείψανο ενός τόσο μεγάλου προστάτη μας».

Αυτό είναι το γράμμα που έστειλαν οι Καστανοχωρίτες, παρακαλώντας να μείνει το σώμα του ήρωα καπετάνιου εδώ κι ήταν τόσο τρυφερό και τόσο καλογραμμένο που συγκίνησε την οικογένειά του, γι’ αυτό και αυτή συγκατάνευσε να μείνει το σώμα του εδώ, στον τόπο για τον οποίο ήρθε να πολεμήσει και να θυσιαστεί, εδώ όπου εντέλει θυσιάστηκε∙ αυτός μόλις 32 χρονών, άλλοι ακόμη πιο νέοι∙ αυτός που η λαϊκή μούσα τον ύμνησε και τον έκλαψε με πολλά τραγούδια κι όχι μόνο το:

Αχ, πώς κοιμάσαι, Αντώνη μου, 

Λίτσα μ’, Αντώνη μου

τι γείνορο να βλέπεις;

Μήπως και βλέπεις τα παιδιά, 

Λίτσα μ’, Αντώνη μου

και τα παλικαράκια

να πολεμάνε την Τουρκιά, 

Λίτσα μ’, Αντώνη μου

και τους παλιο-Βουργάρους.

Να μην αφήσουν Βούργαρους 

στον έμορφο τον τόπο.

Εσύ, Μακεδονία

στα μαύρα να ντυθείς

γι’ αυτά τα παλικάρια

που ‘χεις στη μαύρη γης.

Μα εγώ θα το τολμούσα να διαφωνήσω με την υπόδειξη αυτού του τραγουδιού (να μαυροντυθεί η Μακεδονία μας)∙ άλλωστε έχει περάσει πια ένας αιώνας από τότε που αυτά τα βουνά ήταν θέατρο μαχών. Άλλη θα ήταν η δική μου υπόδειξη: εσείς οι ηρωικοί Καστανοχωρίτες, όχι μόνο να περιποιείστε τον τάφο του καπετάνιου όπως το υποσχεθήκατε, σωστά τόνισε ο κ. Άγγελος Κάρτζος πως αυτό το κάνετε ήδη, αλλά να φυλάγετε με προσοχή και σεβασμό την ελευθερία για την οποία θυσιάστηκε ο καπετάν Λίτσας και τα εκλεκτά του παλικάρια.

Να τη φυλάγετε όπως της πρέπει κι εσείς κι εμείς και όλοι οι Έλληνες ενωμένοι, για να καταφέρουμε πια να έχουμε την Πατρίδα που μας ταιριάζει και μας αξίζει. Να έχουμε μια Πατρίδα που ταιριάζει και αξίζει στο πολύπαθο κι ωραίο Γένος των πραγματικών Ελλήνων και μια Μακεδονία που πρέπει να στέκεται πάντοτε περήφανη για τα παλικάρια που έχει κρυμμένα σαν άγιους θησαυρούς μέσα στην πολύπαθη γη της...

Φωτογραφία: Ο καπετάν Λίτσας (Αντώνης Βλαχάκης) με τους άντρες του.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 31 Μαΐου 2018, αρ. φύλλου 938