ΧΑΡΑ, ΤΙΜΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΕΥΘΥΝΗ ένιωσα, όταν ο Ανδρέας Μήλιος μου ζήτησε να παρουσιάσω το βιβλίο του "Διπρόσωπη Κίρκη". Όχι, βέβαια, ένα από τα πολλά επιστημονικά του πονήματα, αλλά το πρόσφατο μυθιστόρημά του. Με τον Ανδρέα Μήλιο, είμαστε φίλοι στο φέϊσμπουκ και, ομολογώ ότι εκεί σταματούσε η γνωριμία μας. Διαβάζω τις αναρτήσεις του, καίριες και ουσιαστικές, για διάφορα θέματα της πόλης μας. Το βιογραφικό του, κάθε άλλο παρά τόπος και χρόνος γέννησης: Διδάκτωρ Πολιτειολογίας του πανεπιστημίου Φρανκφούρτης, οικονομολόγος, ο οποίος δίδαξε για πολλά χρόνια στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο πανεπιστήμιο Πειραιά με πολλά επιστημονικά συγγράμματα και, και… Μετά από όλα αυτά, η ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία και, μάλιστα με τη συγγραφή μυθιστορήματος, πράγμα για το οποίο επίσης ενημερώθηκα από την ανάρτησή του στον τοίχο του στο φέϊσμπουκ, με εξέπληξε.
Μέχρι τη στιγμή που δέχτηκα τηλεφώνημά του και την απροσδόκητη πρόσκληση. Πώς να πεις "όχι" σε μία τέτοια πρόταση; Από δω και πέρα, όμως, δουλειά. Και δουλειά σημαίνει: διαβάζεις όλο το βιβλίο, σημειώνεις, υπογραμμίζεις, σχολιάζεις. Για να είμαι ειλικρινής, από την πρώτη κιόλας σελίδα, τη διπρόσωπη Κίρκη έψαχνα να βρω ή καλύτερα να μαντέψω.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος ήταν το πρώτο πράγμα που μου κίνησε την περιέργεια. Για την Κίρκη, τη μάγισσα, την κόρη του Ήλιου και της Πέρσης, η οποία ζούσε στο νησί Αία και μεταμόρφωνε όλους τους άνδρες, όσοι επισκέπτονταν το νησί της, σε χοίρους. Αυτά θυμόμουν από την Οδύσσεια και φυσικά, σε γυναίκα πλανεύτρα θα αναφερόταν ο συγγραφέας, σε κάποια που μάγεψε τον ήρωα της ιστορίας μας. Αλλά γιατί διπρόσωπη; Τι σκαρφίστηκε να του κάνει; Δεν θα σας αποκαλύψω την Κίρκη του Ανδρέα Μήλιου. Θα προσπαθείτε κι εσείς, κατά την ανάγνωση, να μαντέψετε ποια από τις ηρωίδες ήταν η Κίρκη και τι του επιφύλασσε στο τέλος...
Μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, με συνεχείς, ολοζώντανους διαλόγους, οι οποίοι σε κρατούν σε διαρκή εγρήγορση και θέλεις να μάθεις τι θα γίνει, όχι απλώς στο επόμενο κεφάλαιο, θα έλεγα ακόμη και στην επόμενη σελίδα. Οι βασικοί τόποι, όπου διαδραματίζεται η ιστορία μας, είναι δύο: ένα νησί του Αιγαίου, πατρίδα του κεντρικού ήρωα, του Στέφανου, και η Φρανκφούρτη της Δυτικής –τότε– Γερμανίας, στην οποία έφυγε για σπουδές αρχικά και μεγαλούργησε ως μουσικός και επιχειρηματίας στη συνέχεια. Χωρίζεται σε δεκαοχτώ κεφάλαια, με το πρώτο και το τελευταίο να αναφέρονται στο νησί του. Όχι, ωστόσο, στη στιγμή της αναχώρησης ή της επιστροφής σ’ αυτό, αλλά σε μερικά συμβάντα που καθόρισαν, κατά κάποιον τρόπο, βασικές αποφάσεις της ζωής του.
...Ήδη στο πρώτο κεφάλαιο ξεχωρίζω μια καταπληκτική περιγραφή του τοπίου της νησιωτικής Ελλάδας: Το καΐκι κινήθηκε για μισή ώρα περίπου σε μια απόσταση τριακοσίων-τετρακοσίων μέτρων παράλληλα με την ακτή, κι ύστερα σταμάτησε σε μια κόκκινη σημαδούρα, στα ανοιχτά ενός κολπίσκου γεμάτου με βραχοσπηλιές που κουβαλούσαν στη μνήμη τους τη γέννηση του κόσμου. Στο ίδιο κεφάλαιο διαβάζω επίσης μία εύστοχη παρατήρηση, σχετική με τη συμπεριφορά των ανθρώπων: Άλλωστε, οι έξυπνοι άνθρωποι, όταν δεν γνωρίζονται καλά και θέλουν να γευτούν τις στιγμές, στρογγυλεύουν τις απόψεις τους και αποφεύγουν τις αντιπαραθέσεις και τις συγκρούσεις. Το εξασκημένο μάτι του ευρυμαθούς συγγραφέα.
Τα άλλα κεφάλαια διαδραματίζονται στον τόπο της ξενιτιάς του βασικά, αλλά και στον κόσμο όλο. Δεν πρόκειται, οπωσδήποτε, για ταξιδιωτικό οδηγό. Είναι μια μελέτη πάνω στην κοινωνική ζωή στην ξένη, όλων εκείνων των Ελλήνων οι οποίοι έφυγαν από τον τόπο τους στα μεταπολεμικά χρόνια, είτε για σπουδές είτε για μια καλύτερη τύχη. Όντας μεταπτυχιακός φοιτητής στην Φρανκφούρτη ο ίδιος, περιγράφει, όχι μόνο τους χαρακτήρες των Ελλήνων ηρώων του μα και των Γερμανών. Κατορθώνει να μας δώσει ανάγλυφα την ανοικοδόμηση της Γερμανίας μετά από την ολική καταστροφή που υπέστη κατά τον β‘ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον οποίο, βέβαια, η ίδια προκάλεσε με τρομακτικές συνέπειες για όλη την Υφήλιο. Ανοικοδόμηση συστηματική, με πλήρη έλεγχο του τόπου και του τρόπου με τον οποίον γίνεται, ούτως ώστε να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τις κοινωνικές, αισθητικές και οικονομικές απαιτήσεις του μέλλοντος.
Ο ήρωάς μας, ο Στέφανος, εγκαταλείπει το νησί του το 1978. Στη Φρανκφούρτη είναι εγκατεστημένος ο θείος του από τη δεκαετία του ’60, τότε που άρχισε το πρώτο μαζικό μεταναστευτικό κύμα των Ελλήνων για Ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως για τη Γερμανία, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το γνωστό κύμα των Γκασταρμπάιτερ. Από τις πρώτες ήδη εντυπώσεις του Στέφανου στο τρένο με το οποίο ταξίδευε, εκείνος ο διάλογος μεταξύ τελωνειακού υπαλλήλου στα σύνορα –η υπεροψία του «δημόσιου λειτουργού»– και ενός Γκασταρμπάιτερ που επιστρέφει στον τόπο εργασίας του, μετά από τις ολιγοήμερες διακοπές του στην πατρίδα. Όταν, με ύφος βλοσυρό ρωτάει ο πρώτος αν έχουν να δηλώσουν κάτι και τι συνάλλαγμα φέρουν μαζί τους, λέει ο εργάτης: «Φέρνουμε συνάλλαγμα στην πατρίδα, δεν βγάζουμε! Μετανάστες είμαστε».
Και στον άβγαλτο νησιώτη, μαζί με την κίνηση του τρένου προς τη Γερμανία, ανοίγεται ένας εντελώς άλλος κόσμος μπροστά του, προξενώντας του εναλλασσόμενες εντυπώσεις.
Κινηματογραφικές οι εικόνες, σε όλη την αφήγηση του Ανδρέα Μήλιου. Δεν σταματά, ωστόσο, στην περιγραφή τόπων. Όσο προχωρεί η αφήγηση, μας εισάγει και στον ψυχικό κόσμο των ηρώων όλων της ιστορίας μας. Μαζί και στους λόγους για τους οποίους βρέθηκαν ή ήλθαν στην ξένη. Φυσικά, η παρέα του Στέφανου, οι νέοι με τους οποίους συνεργάζεται και δημιουργεί το μουσικό του σχήμα, είναι όλοι Έλληνες και όλοι μορφωμένοι.
Ο Ορέστης, ο κιθαρίστας του συγκροτήματος, αφηγείται με αφοπλιστικό τρόπο τη διαδρομή του στη ζωή: «Ό, τι πέτυχα στη ζωή μου, το οφείλω σε τρία πράγματα», λέει, «Σε έναν γάιδαρο, στη γραφομηχανή και στην κιθάρα!». Από τα καπνοχώραφα των Σερρών η καταγωγή του, εξιστορεί πώς και έφτασε να γίνει το δεξί χέρι του συμβούλου εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδας στη Βόννη, χάρη στις γνώσεις του…χρήσης γραφομηχανής! Και συνεχίζει την απολαυστική ιστορία της ζωής του, ήδη τώρα πια υποψήφιος διδάκτωρ στο πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης. Ο Ηλίας, επίσης παιδί φτωχών μεταναστών από χωριό της Δράμας, μεγάλωσε αρχικά με τους παππούδες στο χωριό και ήρθε στους γονείς για να πάει σχολείο. Σπουδάζει Κοινωνιολογία στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης κι αυτός. Η μόνη, η οποία κατάγεται από πλουσιόσπιτο της Αθήνας και πήγε στη Γερμανία για σπουδές Διοίκησης Επιχειρήσεων, ώστε να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αναλάβει τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις της οικογένειας, είναι η Αντιγόνη, η βιολίστρια και τραγουδίστρια του συγκροτήματος.
Ο Νίκος, ο ξάδελφος του Στέφανου και βασικός μέτοχος της επιχείρησής τους, είναι αυτός που φροντίζει για την πραγματοποίηση των σχεδίων της μουσικής παρέας. Ψάχνει και βρίσκει χρηματοδότες για τα μεγαλεπήβολα σχέδιά τους. Τον βασικότερο, έναν Έλληνα γιατρό, ένθερμο υποστηρικτή της ιδέας των νεαρών για τη δημιουργία μιας πρωτοποριακής μουσικής σκηνής στο κέντρο της Φρανκφούρτης, εμπορικής πρωτεύουσας της τότε χωρισμένης στα δύο Γερμανίας.
Στις σελίδες 86-90, ο Ανδρέας Μήλιος δίνει μια εκπληκτική περιγραφή των συνθηκών στις οποίες ζούσαν οι Έλληνες στην ύπαιθρο τα πρώτα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, έτσι όπως την αποδίδει ο γιατρός, αναφερόμενος στον τόπο καταγωγής του.
Αφού ξεκινάει περιγράφοντας το πώς ιδρύθηκε το χωριό επί τουρκοκρατίας από οικογένειες τσελιγκάδων, οι οποίοι δεν ήθελαν να υποταχτούν στον τουρκικό ζυγό, συνεχίζει αναφερόμενος στη σκληρή τους καθημερινότητα
Οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να αλλάξουν τρόπο ζωής, πρώτα λόγω του εμφυλίου και έπειτα λόγω της μετανάστευσης της δεκαετίας του 1960. Μας τον παρουσιάζει τόσο ζωντανά που είναι σαν να τον ζούμε κι εμείς οι ίδιοι. Και καταλήγει: «Παραμελημένοι εντελώς, χρόνια ολόκληρα από το κράτος, όταν εκείνο αποφάσισε να δείξει έστω και μια υποτυπώδη έγνοια γι’ αυτούς, οι Διγενήδες είχαν πάρει τις τύχες στα χέρια τους και εγκατέλειψαν τις πατρογονικές εστίες, αναζητώντας ανθρώπινες συνθήκες ζωής, όπως τα αποδημητικά πουλιά».
Να και η Καστοριά, να παίζει «πρωταγωνιστικό ρόλο» στη συνέχεια της καταγραφής του κλίματος και του είδους των Ελλήνων, οι οποίοι απασχολούνται στο κέντρο εμπορίου της Ευρώπης. Η γούνα στις δόξες της σε όλον τον κόσμο κατά τις δεκαετίες ’70-80, με τα μεγαλύτερα κέντρα στη Νέα Υόρκη και στη Φρανκφούρτη, η οποία προσελκύει πολλούς Καστοριανούς, είτε εμπόρους ή γουνεργάτες. Γίνονται έτσι μέρος της ιστορίας. Ο Ανδρέας Μήλιος καταγράφει τον τρόπο συμπεριφοράς των καλοσυνάτων μεν, μαγεμένων όμως από τον εύκολο πλουτισμό συμπολιτών μας, με, ομολογώ, καταπληκτική ακρίβεια. Εικόνες ολοζώντανες της ανάπτυξης της πόλης αυτής σε ευρωπαϊκή έδρα μεγάλων τραπεζών με τους δικούς μας συμπατριώτες βασικούς παίκτες στην σκακιέρα της εμπορικής της κίνησης.
Και γυρίζεις σελίδα και ξεδιπλώνεται μπροστά σου η ζωή της Φρανκφούρτης. Πολύ περισσότερο ο τρόπος ανέλιξης της μουσικής παρέας του Ανδρέα Μήλιου, η καταξίωσή της στη μουσική σκηνή, όχι μόνο στην πόλη αυτή καθ΄ αυτή. Σε όλη τη γύρω περιοχή. Και σιγά-σιγά σε όλη την Υφήλιο. Με μεγάλη γλαφυρότητα μας ξεναγεί στις πολυτελείς μουσικές σκηνές, στις οποίες εμφανίζονται οι φίλοι μας. Νιώθεις σαν να είσαι παρούσα ή παρών στις συναυλίες αυτές και να θαυμάζεις κι εσύ εκ του πλησίον τον καταπληκτικό χώρο αλλά και τον κόσμο που συνωστίζεται για να απολαύσει τους μουσικούς μας.
Η ψυχολογία των Γερμανών, τους οποίους ο Ανδρέας έχει ζήσει από κοντά, ξεδιπλώνεται στο δέκατο κεφάλαιο, με δυο πολύ χαρακτηριστικές φράσεις. Μας λέει λοιπόν: «Τις τρεις πρώτες εβδομάδες του Ιανουαρίου, οι Γερμανοί είναι συγκρατημένοι με τα έξοδα, γιατί τα Χριστούγεννα ξοδεύουν τον μισθό τους για δώρα στα αγαπημένα τους πρόσωπα και για ταξίδια χειμερινών διακοπών, αλλά την τέταρτη εβδομάδα, που μπαίνει ο νέος μισθός στους τραπεζικούς λογαριασμούς, ξεμυτίζουν πάλι, σαν τα νεογέννητα κλωσόπουλα».
Αυτή την προσωπική γνώση μεταφέρει και στους ήρωές του και, κάπως έτσι προγραμματίζουν τις παραστάσεις τους.
Στους διαλόγους διακρίνεις συνεχώς το οξυμένο πνεύμα των μουσικών μας και ο συγγραφέας δεν χάνει ευκαιρία για να περάσει τα δικά του μηνύματα και παρατηρήσεις. Διαβάζω στη σελίδα 195: «Η επιτυχία είναι σαν τη σαρανταποδαρούσα. Έχει πολλά πόδια αλλά πάει αργά».
Ή στη σελίδα 221: «Όμως, η ζωή είναι μία ατίθαση έφηβη που δυστροπεί, μπαίνει δύσκολα σε καλούπια και συχνά παραστρατεί».
Ο γάμος σαν θεσμός, μια και μέλη του συγκροτήματος αυτού είναι παντρεμένα, δεν μένει ασχολίαστος. Πάντα υπό το πρίσμα της κοινωνιολογικής παρατήρησης του συγγραφέα. Αναφέρει σε μία συζήτηση ενός των ηρώων της ιστορίας μας, του Ορέστη, παντρεμένου ήδη, με την Άννα, επίσης βασικό πρόσωπο στο μυθιστόρημα, την προσωπική του θεώρηση ως προς τον θεσμό του γάμου. Με τρομερή οξυδέρκεια υπογραμμίζει τα θετικά και αρνητικά του θεσμού αυτού και καταλήγει αναλύοντας την έννοια της αυτογνωσίας, της αυτοπεποίθησης και της αυτοκυριαρχίας, βασικά θεμέλια για έναν επιτυχημένο γάμο. Καταλήγει προστρέχοντας και πάλι σε σοφά διδάγματα από τους προγόνους μας:
«Το νικάν εαυτόν πασών των νικών πρώτη και αρίστη» έγραψε ο Δημόκριτος, ενώ, στην ίδια συνάφεια, ο Επίκτητος είπε το γνωστό «Κανένας άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος εάν δεν είναι κυρίαρχος του εαυτού του».
Διαπιστώσεις πολύ ουσιαστικές –δεν είναι οι μόνες– της φιλοσοφικής διάθεσης του γράψαντος το παρόν μυθιστόρημα. Και οπωσδήποτε αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο ίδιος μελέτησε τα κείμενα των προγόνων μας και των φιλοσόφων γενικά και κατέχει την τέχνη να χρησιμοποιεί αποσπάσματά τους σε καίρια και ουσιαστικά σημεία της αφήγησής του. Το γράμμα του πατέρα προς τον γιο, μία συνεχής παράθεση των φιλοσοφικών αυτών στοχασμών.
Τώρα, για να ’μαι ειλικρινής, δεν ξέρω αν στην πραγματικότητα θα έγραφε ένας πατέρας γράμμα σαν κι αυτό. Όταν, όμως ολοκληρώσετε την ανάγνωση, θα καταλάβετε τον λόγο και θα συγκινηθείτε νομίζω, όπως συνέβη και μ’ εμένα.
Εύχομαι καλοτάξιδη η Κίρκη σου, Ανδρέα.
-Παράλειψη: δεν ανέφερα ότι ήδη, έχει κυκλοφορήσει σε επανέκδοση το πρώτο του μυθιστόρημα, η "Νοσηλεύτρια" και είμαι σίγουρη ότι σύντομα θα απολαύσουμε και νέα του, λογοτεχνικά πονήματα. Να είσαι πάντα καλά και να γράφεις!
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 27 Απριλίου 2023, αρ. φύλλου 1172.
Ο κ. Μήλιος παρουσιάζει τη ρομαντική πλευρά της ζωής των φοιτητών της εποχής στην Γερμανία που δεν έχει καμμία σχέση με τα πολλαπλά προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν, όπως το οικονομικό και η αφαίρεση του διαβατηρίου από το ελληνικό κράτος λόγω ανυποταξίας από τον στρατό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕμ, αυτός δεν ήταν ανυπότακτος και είχε διαβατήριο για να έρχεται να ψηφίζει το κόμμα.
ΔιαγραφήΣας ευχαριστώ θερμά για τη δημοσίευση της εξαιρετικής ομιλίας της αξιολογότατης συντοπίτισσας συγγραφέα, κας Χρυσούλας Πατρώνου-Παπατέρπου που εκφώνησε στην παρουσίαση του νέου μυθιστορήματός μου "Διπρόσωπη Κίρκη". Εγκάρδιες ευχαριστίες και σεβασμό οφείλω και αποδίδω και στην κ. Χρ. Πατρώνου-Παπατέρπο!😊!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜεταξύ μας ΜΕΤΑΞΑ εφτά αστέρων
Διαγραφή