ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

Α. 30.9.2018 εφημερίδα Ε.Τ. α) Εμείς κρατήσαμε θέση σταθερή, όταν άλλοι κινδύνευαν να την οδηγήσουν στα βράχια. Παρατήρηση για το κινδύνευαν: Η σημασία του ρήματος: διέτρεχαν κίνδυνο οι ίδιοι, ενώ θέλει να τονίσει ότι υπήρχε κίνδυνος, ότι ήταν πολύ πιθανό να οδηγήσουν... Συνεπώς, το πλήρες και ορθόν: Υπήρχε κίνδυνος ή ήταν πολύ πιθανό και βέβαιο ότι άλλοι θα οδηγήσουν στα βράχια.
β) τα βράχια: το ουσιαστικό αυτό δεν έχει ενικό στο ίδιο (ουδέτερο) γένος. Ο ενικός του είναι, ως γνωστόν, η λέξη βράχος. Ο βράχος – τα βράχια, ο πλούτος – τα πλούτη, ο σίτος – τα σίτα (στην αρχαία), ο δεσμός – τα δεσμά (στην έννοια της φυλακής ή της σκλαβιάς), αλλά και οι δεσμοί (π.χ. οι δεσμοί φιλίας). Αυτά τα ιδιότροπα ουσιαστικά ανώμαλα, η Γραμματική τα ονομάζει ετερογενή. Επ’ ευκαιρία: Υπάρχουν ουσιαστικά (στην αρχαία και καθαρεύουσα), τα οποία στον ενικό κλίνονται σε μια κλίση και στον πληθυντικό σε άλλη. π.χ. ο πρεσβευτής, του πρεσβευτού, κατά την Α’ κλίση, όπως ο μαθητής, του μαθητού, στον πληθυντικό όμως οι πρέσβεις, των πρέσβεων, στη Γ’ κλίση. Έτσι και το πυρ, ρου πυρός (Γ’ κλίση), τα πυρά των πυρών (Β’ κλίση). Αυτής της κατηγορίας τα ονόματα η Γραμματική τα ονομάζει ετερόκλιτα.
γ) Κατάχρηση του λαϊκού ρήματος φτιάχνω. Φτιάχνω σπίτι, πάτωμα, στέγη, φτιάχνω σχέδιο, φτιάχνω τη ζωή μου, αυτοί οι δυο τα έφτιαξαν, φτιάξε μου έναν καφέ, ενώ υπάρχουν τα αντίστοιχα ρήματα: κτίζω (μέσω μαστόρων), σχεδιάζω, επινοώ σχέδιο, ρυθμίζω τη ζωή μου, καλοπερνώ, οι δυο «τα βρήκαν», ταίριαξαν, συνδέθηκαν, ψήσε ένα καφέ, πρόσφερέ μου ένα καφέ, έφτιαξαν ένα φράχτη = κατασκεύασαν, κλπ... Τι φτιάχνεις ρε; αντί: Πώς είσαι, με τι ασχολείσαι; Σχετική πρόταση στον τύπο 30.9.2018: Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που φτιάχνουν, όχι σε αυτούς που απέχουν. Το ορθόν: Σε αυτούς που δρουν στο προσκήνιο, που δημιουργούν στην κοινωνία.

Β. 30.9.2018 τοπικός τύπος. Μιλά τη γλώσσα της αλήθειας. (Γνωστό είναι – στο παρελθόν το σχολιάσαμε τρεις φορές – στον μεσαίωνα ακόμη τα συνηρημένα αρχαία ρήματα σε –έω, -ώ στην νεοελληνική συνέπεσαν στην προφορά με τα σε –άω, -ώ. π.χ. όπως τιμάς, τιμά, έτσι και το προχωρέω, ακολουθέω, και άλλα πολλά, έγιναν προχωράς, ακολουθάς, ακολουθά(ει), αυτός βοηθά, εσύ βοηθάς και το... χονδροειδές: πώς οδηγάς ρε; αντί του προτιμητέου: προχωρείς, προχωρεί, προχωρούμε, ακολουθείς, ακολουθούμε, βοηθείς, βοηθεί, κλπ.). Συνεπώς, μιλά τη γλώσσα. Πιο ορθά: Ομιλεί την γλώσσα της αλήθειας, ομιλεί σωστά, να ομιλούμε σωστά.

Γ. (Μελέτη περί εκπαιδεύσεως): Το εκπαιδευτικό σύστημα επί Βαυαρών, συμπίλημα γερμανικού και γαλλικού... Η λέξη συμπίλημα από το αρχαίο ρήμα συμπιλέω, -ώ, όπως συμπιέζω, π.χ. πιέζω, επεξεργάζομαι το μαλλί, για να γίνει πίλημα, δηλαδή επεξειργασμένο, για να γίνει ο πίλος = το καπέλο. Στην μεσαιωνική περίοδο κάποιοι άτεχνοι συγγραφείς συνέρραπταν περικοπές από διάφορα άλλα βιβλία. Έτσι, το σύγγραμμά τους ήταν συμπίλημα δηλαδή συρραφή, συμπίεση διαφορετικών στοιχείων. Συνώνυμη λέξη: συνονθύλευμα.

Δ. Μελέτη Αριστ. Κουρτίδη (σε καθαρεύουσα): Επί δεκαετηρίδας οι γραμματοδιδάσκαλοι, ολιγογράμματοι και βάναυσοι, ... Το ορθόν: Επί δεκαετίας (δηλ. για ολόκληρες δεκαετίες). Ενώ η δεκαετηρίς, της δεκαετηρίδος = η επέτειος με τη συμπλήρωση των 10 ετών. Επίσης λέμε: εκατονταετηρίς, δηλ. επέτειος για τα 100 χρόνια.

Ε. (συνέχεια από το εδάφιο Δ). άλλος εκ των γραμματοδιδασκάλων αναγκάζει τους μαθητάς να αποτίωσι δίδακτρα. Σήμερα εμείς το αποτίω το λέμε με την σημασία εκπληρώνω χρέος ηθικό. π.χ. στην κατάθεση στεφάνου σε μνημείο: αποτίομεν φόρο ευγνωμοσύνης. Στην αρχαία ελληνική, αποτίω και αποτίνω = πληρώνω. Έτσι: αναγκάζει τους μαθητές να πληρώνουν δίδακτρα (για σήμερα: νόμιμο ή ημινόμιμο «πάει, έρχεται»). Αλλά μας παραπέμπει αυτό στο αθλιώτατο περιστατικό με τον αθλιώτατο «καθηγητή» των ΤΕΙ Σερρών(;), που εξανάγκαζε κατά συρροήν επί έτη να τον πληρώνουν οι σπουδαστές για να καταθέτει αυτός υπέρ αυτών προβιβάσιμο βαθμό. Τι να κάνουμε με τέτοιους δασκάλους και καθηγητές αυτόχρημα επιόρκους, αφού εν ονόματι της χωλαινούσης Δημοκρατίας μας (όρα μέτρα επιεικέστατα για εγκληματίες με τον νόμο Παρασκευόπουλου) και της γνωστής επιεικίας και ... συγχωρήσεως, ίσως και ο εν λόγω την «γλιτώσει» φθηνά.

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 11 Οκτωβρίου 2018, αρ. φύλλου 955