ΑΝΑΣΤΑΣΗ Κ. ΠΗΧΙΩΝ: Οἱ Ἑβραῖοι τῆς Καστοριᾶς μέ τά μάτια ἑνός παιδιοῦ

ΟΔΟΣ 4.5.2017 | 884

Ἡ ἑβραϊκή κοινότης τῆς πόλεώς μας ἀριθμοῦσε περί τούς ἑννεακόσιους (900) μέ χίλιους (1000) κατοίκους καί ἀποτελοῦσε τό ἕν δέκατο τοῦ πληθυσμοῦ τῆς πόλεως. Στά χωριά δέν ὑπήρχαν ἑβραῖοι.

Οἱ Ἑβραῖοι τῆς Καστοριᾶς ἦταν Σεφαρδίτες τοῦ κλάδου τῶν Σεφαριδίμ (ὁ ἄλλος κλάδος εἶναι οἱ Ἐσκεναζίμ ) ἀπόγονοι τῶν Ἑβραίων οἱ ὁποῖοι ἐκδιώχθηκαν ἀπό τήν Ἰσπανία τό 1492 ἀπό τούς βασιλεῖς Φερδινάρδο καί Ἰσαβέλλα καί ἐγκαταστάθηκαν οἱ πλεῖστοι στήν Ὀθωμανική αὐτοκρατορία.

Στήν Ὀθωμανική αὐτοκρατορία ἐγκαταστάθηκαν στά μεγάλα καί μικρά ἀστικά κέντρα καί στήν Καστοριά, ἡ ὁποία ἧταν πάντοτε ἕνα ἀξιόλογο ἀστικό κέντρο στά ὄρια τῆς αὐτοκρατορίας, ἀπό τά Βυζαντινά ἀκόμη χρόνια. Στήν Καστοριά ὑπήρχε ἤδη Εβραϊκή κοινότης, ὅπως καί στά Ἱωάννινα, τήν Θεσσαλία καί τήν λοιπή Ἑλλάδα, οἱ λεγόμενοι Ρωμανιῶτες Ἑβραίοι, τήν ὁποία ἐπειδή δέν ἦταν πολυάριθμος τήν ἀφομοίωσαν.
Οἱ ρωμανιῶτες ἑβραῖοι ὁμιλοῦσαν ἑλληνικά ἐνώ οἱ σεφαρδίτες Ἑβραῖοι μιλοῦσαν ἰσπανικά, ὅπως τῆς Θεσσαλονίκης καί τῶν λοιπῶν πόλεων τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας καί μέ αὐτούς εἶχαν σχέσεις καί ὄχι μέ τούς Ρωμανιῶτες ὁμοθρήσκους τους τῶν Ἰωαννίνων καί λοιπῶν ἑλληνικῶν πόλεων.

Οἱ Ἑβραῖοι κατοικούσαν στήν λεγόμενη ἑβραϊκή συνοικία ἡ ὁποία ἧταν στήν περιοχή τῆς ἄνω ἀγοράς, στό Τσαρσί, κάτωθεν τοῦ παλαιοῦ γυμνασίου καί τοῦ καφενείου Αἴγλη, πρός τό Ντολτσό μέχρι τῆς ἐκκλησίας τῆς Παναγίας τῆς Ἑβραϊδος, καί ἀπό τήν ἄλλη πίσω μεριά καί κάτω τῆς Αἴγλης πρός τήν περιοχή τοῦ Πασιώνα μέ ὁλιγότερα σπίτια σέ αὐτήν. Στήν περιοχή ἄνωθεν τῆς Ἑβραϊδος ὑπῆρχε καί ἡ συναγωγή τους καί τό δημοτικό τους σχολεῖο.

Ἡ κοινωνία τους ἧταν κλειστή, ὑπῆρχε ἐνδογαμία μεταξύ τους, καί δέν ἀναφέρθηκαν ποτέ σχέσεις μεταξύ χριστιανῶν καί ἑβραίων, πολύ δέ περισσότερο μικτοί γάμοι, ὅπως δέν ὑπήρχαν καί κοινωνικές οἰκογενειακές σχέσεις μεταξύ τῶν χριστιανικῶν οἰκογενειῶν καί τῶν ἑβραϊκῶν τοιούτων, ἀνταλλαγή ἐπισκέψεων καί τά τοιαύτα. Ἑμεῖς ὡς παιδιά ποτέ δέν παίξαμε μέ ἑβραιόπουλα συνομήλικά μας, οὔτε κἄν πετροπόλεμο, ὅπως παίζαμε μεταξύ τῶν διαφόρων χριστιανικῶν συνοικιῶν. Αὐτά ὅσον ἀφορᾶ τίς ἀτομικές προσωπικές σχέσεις μεταξύ τῶν δύο κοινοτήτων γιατί οἱ σχέσεις τῶν δύο κοινοτήτων, οἱ ὁποῖες ἀφοροῦσαν τήν κοινωνική ζωή τῆς πόλεως καί τήν εὔρυθμο λειτουργία της, ἧταν ἁρμονικότατες.

Ἡ ἑβραϊκή κοινότης εἷχε τήν συναγωγή της στήν ὁποία τελοῦσε ἀπερίσπαστη τίς λατρευτικές της ἐκδηλώσεις, ὅπως καί τήν κατʹ ἰδίαν τήρησιν τῶν ἠθῶν καί ἐθίμων τους, ἐλεύθερα χωρίς νά ὑφίσταται κανέναν περιορισμό. Γιόρταζαν π.χ. τό Πάσχα τους βάφοντας τά δικά τους αὐγά, μέ τήν διαφορά ὅτι τά ἔβαφαν κίτρινα ἀντί κόκκινα πού τά βάφουμε ἐμεῖς καί ἀντί νά τά βράζουν τά ἔψηναν. Ἧταν νοστιμότατα. Ἐπίσης στήν γιορτή τῶν ἀζύμων πού γιόρταζαν τήν περίοδο τοῦ Πάσχα τους, παρασκεύαζαν διάφορα γλυκά μεταξύ τῶν ὁποίων καί διάφορα κουλουράκια τά ὁποία μᾶς τά κερνούσαν ὅταν παιρνούσαμε ἔξω ἀπό τά σπίτια τους, τά ὁποία ἧταν νοστιμότατα καί τά λέγανε κουλάτσια. Καί τίς ἄλλες θρησκευτικές τους γιορτές τίς γιόρταζαν ἀνενόχλητοι.

ΟΔΟΣ 4.5.2017 | 884

Τήν βασική ἐκπαίδευση τῶν παιδιῶν τους, ἡ ὀποία ἧταν ὑποχρεωτική τήν περίοδο τῆς Μεταξικῆς περιόδου, τήν παρεῖχαν στά παιδιά τους, ἀγόρια καί κορίτσια, σέ ἰδιαίτερο δημοτικό σχολεῖο, τό ἑβραίϊκο, ὅπως τό λέγαμε, μέ δασκάλους πού τοποθετοῦσε πρός τοῦτο τό Ὑπουργεῖο, πιθανῶς καί μέ ἰδιαίτερους δικούς τους, Ἑβραίους, αὐτό δέν τό γνωρίζω. Ὅσα ἑβραιόπουλα ἠθελαν νά ἀποκτήσουν μεγαλύτερη μόρφωση φοιτοῦσαν μαζί μας στό Γυμνάσιο.

Στά χρόνια τῆς φοιτήσεως στό Γυμνάσιο ἀναπτύσσονταν καί σχέσεις φιλίας μεταξύ χριστιανῶν καί ἑβραίων παιδιῶν καί κοριτσιῶν πού φοιτοῦσαν στήν ἴδια τάξη. ( Ἡ ἀδελφή μου ἔχει ἀκόμη ἐπικοινωνία τηλεφωνική μέ συμμαθήτριά της, τήν Σταρίκα Ἑλιάου, ἡ ὁποία διασώθηκε τοῦ ὁλοκαυτώματος καί διαβιεῖ στήν Θεσσαλομίκη, καθῶς καί φωτογραφίες μέ συμμαθήτριές της ἑβραιοπούλες ).

Στό Γυμνάσιο οἱ ἑβραῖοι μαθητές ἀπαλλάσονταν τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν, πλήν ὅμως ὁ Ραββίνος καί ὁ ὑπεύθυνος τῆς κοινότητος ὑποχρέωναν τά ἑβραιόπουλα πού φοιτοῦσαν στό Γυμνάσιο νά παρακολουθοῦν τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν τῆς πρώτης τάξεως τοῦ Γυμνασίου γιατί στήν τάξη αὐτή ἡ διαδασκαλία ἀφοροῦσε τήν Παλαιά Διαθήκη καί κατά κάποιο τρόπο καί τήν ἱστορία τοῦ Ἑβραϊκοῦ ἔθνους.

Οἱ Ἑβραῖοι στήν συναγωγή τους διαβάζουν περικοπές ἀπό τά ἱερά τους κείμενα καί ὁ Ραββίνος ἥ κάποιος ἀντικαταστάτης του ἐξηγεῖ τό κείμενο στό πλήρωμα τῆς συναγωγής. Ὁ Ραββίνος τῆς Καστοριᾶς, ἤ ὁ γιός του, ὁ ὁποῖος πολλές φορές τόν ἀντικαθιστοῦσε, δέν μποροῦσε, πολλές φορές, νά καταλάβει τήν ἔννοια ὁρισμένων χωρίων τοῦ ἱεροῦ βιβλίου, γραμμένου στήν ἑβραϊκή γλῶσσα, καί προσέφευγε στόν πατέρα μου, ἀπόφοιτο τῆς Ριζαρίου καί τῆς Θεολογικῆς σχολής τοῦ Πανεπιστημίου, ὁ ὁποῖος γνώριζε καλά τήν ἑβραϊκή γλῶσσα νά τοῦ ἐξηγήσει τί θέλει νά πεῖ ὁ συγγραφεύς τοῦ χωρίου.

Μιά καί ἀνέφερα τόν γιό τοῦ ραββίνου, τόν ὁποῖο ραββίνο καλούσαμε ἐμεῖς Χαχάμι, ἀντικαθιστοῦσε τόν πατέρα του καί στό Kosher. Σύμφωνα μέ τόν Ἱουδαϊκό νόμο γιά νά καταναλώσουν οἱ ἑβραῖοι κρέας ἔπρεπε νά ἐλέγξει τό ζῶο ἐάν εἶναι ὑγιές ὁ ραββίνος καί νά τό σφάξει. Αὐτό εἶναι τό λεγόμενο κοσέρ. Στήν Καστοριά τήν δουλειά αὐτή ἔκανε ὁ γιός τοῦ ραββίνου, ὁ ὁποῖος πήγαινε, ἐπιθεωροῦσε τό πρός σφαγήν ζῶο καί μέ μιά φαλτσέτα χάραζε τόν λαιμό τοῦ ζώου, συμβολικά, καί παρευρίσκετο στήν σφαγή του. Ἀπό αὐτά καί μόνον τά σφάγεια ἀγόραζαν καί ἔτρωγαν οἱ ἑβραῖοι.

Οἱ Ἑβραῖοι τῆς Καστοριᾶς ἀσχολοῦνταν κυρίως μέ τό ἐμπόριο ὡς ἔμποροι στήν πόλη μας καί ὡς πραγματευτᾶδες στά χωριά στά ὁποία περιόδευαν. Ἀσχολοῦνταν μέ τό γενικό ἐμπόριο καί μέ εἴδη τῆς γουναρικῆς, μηχανές, κλωστές, βελόνες κ.λ.π. Δέν δούλεψαν ποτέ τήν γουναρική, οὔτε ψάρεψαν ποτέ στήν λίμνη ὡς ψαράδες. Ἐπίσης δέν ἀσχολήθηκαν ποτέ μέ τό ἐμπόριο τῆς γούνας, παρʹ ὅλο πού τό διεθνές ἐμπόριο τῆς γούνας βρίσκεται στά χέρια τῶν Ἑβραίων. Οἱ πτωχότεροι ἀσχολοῦνταν μέ χειρωνακτικές ἐργασίες, πολλοί δέ ἧταν χαμάληδες. Ἐπιχειρηματίας, νομίζω ὅτι ἕνας μόνον ἧταν· ὁ Ἑλιάου πού εἷχε τόν ἀλευρόμυλο.

Ἑβραῖος ἐκτελοῦσε καί τό ἐπάγγελμα τοῦ τελάλη. Εἶχε τελάλη ἡ Καστοριά τά χρόνια ἐκείνα. Τόν τελάλη τόν ἔλεγαν Μπιγιάμη καί ἧταν ἕνας μεγαλόσωμος ἑβραῖος, ὁ ὁποῖος φοροῦσε ἀκόμη τά ροῦχα τά παλαιά, πού φορῦσαν οἱ ἑβραῖοι ἐπί τουρκοκρατίας προτοῦ ἐπικρατήσουν τά εὐρωπαϊκά.

ΟΔΟΣ 4.5.2017 | 884

Θά ἀναφέρω ἐδώ καί ἕνα γεγονός περίεργο· ἐπειδή, λόγω τῆς ἐνδογαμίας πολλοί Ἑβραῖοι ἔπασχαν ἀπό δερματικές παθήσεις: τήν ἑορτή τῶν Φώτων, μετά τόν ἀγιασμό τῶν ὑδάτων στήν λίμνη, κατέβαιναν σʹ αὐτήν καί ἔπαιρναν νερό μέ τό ὁποῖο πλένονταν γιά νά θεραπευθοῦν.

Ὑπάρχουν ὁρισμένοι οἱ ὁποῖοι λένε ὅτι τήν ἐπεξεργασία τῆς γούνας στήν Καστοριά τήν ἔφεραν οἱ σεφαρδίτες ἑβραῖοι ὅταν ἐγκαταστάθηκαν στήν πόλη μας. Αὐτό εἶναι ἕνα μεγάλο ψεύδος. Ἡ ἐπεξεργασία τῆς γούνας στήν Καστοριά, ὑπάρχουν ἀδιάσειστες ἀποδείξεις ὅτι προϋπῆρχε ἀπό τά βυζαντινά ἀκόμη χρόνια. Ἐπίσης ἕνα ἀδιάσειστο στοιχεῖο εἶναι ὅτι σέ καμμία πόλη πού ἐγκαταστάθηκαν ἑβραῖοι, ὅπως στήν Θεσσαλονίκη καί τίς ἄλλες ἑλληνικές πόλεις δέν ἀναπτύχθηκε ἡ γουναρική. Ἐπίσης εἶναι γεγονός ὅτι στήν πόλη μας δέν ὑπῆρξε ποτέ οὔτε ἕνας ἑβραῖος γουνεργάτης ἡ ἔστω ἔμπορος γουναρικῶν.

Αὐτά πού ἔγραψα εἶναι λίγο ἀνάκατα, ἀλλά ὅ,τι ἐνθυμοῦμε καί ὅπως μοῦ ἐρχότανε στό μυαλό. Ὑπάρχουν βέβαια καί ἄλλα πολλά πού μπορεῖ νά γράψει κανείς γιά τήν καθημερινή ζωή τῶν συμπατριωτῶν μας ἑβραίων πλήν ὅμως ὁ πανδαμάτωρ χρόνος ἀποσβαίνει πολλά ἀπό τήν μνήμη τῶν ἡλικιωμένων.

Θά τελειώσω τό ἄρθρο αὐτό μέ μιά ὑπενθύμιση καί μιά συμβουλή· ὅπως ἀναφέρω πάρα πάνω τό διεθνές ἐμπόριο τῆς γούνας βρίσκεται στά χέρια τῶν Ἑβραίων. Πρέπει νά ἀποφεύγονται στήν πόλη μας συνθήματα καί ἐκδηλώσεις ἀντισημιτισμοῦ, σἄν καί αὐτήν πού ἔγινε πρό ἐτῶν μέ τήν βεβήλωση, ἀπό ἀνεγκέφαλους, τοῦ μνημείου στήν μνήμη τῶν Ἑβραίων. Πρέπει νά μᾶς γίνει μάθημα καί νά θυμόμαστε πάντοτε ὅτι ἕνας καί μόνο ἐναγκαλισμός καί ἕνα φιλί τοῦ Ἀνδρέα Παπανδρέου στόν Ἀραφάτ, κατέστρεψε τόν κλάδο τῆς ὑποδηματοποιΐας, κατόπιν ἐντολής τῶν ἑβραϊκῶν ὀργανώσεων τῆς Ἀμερικής, οἱ ὁποῖες ἔδωσαν ἐντολή καί ἔπαυσαν οἱ ἐξαγωγές ὑποδημάτων πρός αὐτήν. Φαντασθῆτε νά συμβεῖ κάτι τέτοιο γιά τήν γοῦνα. 

Ἡ μνήμη τῶν συμπατριωτῶν μας Ἑβραίων τό θρήσκευμα μέ τούς ὁποίους συμβιώσαμε ἀρμονικά ἐπί αἰῶνες ἅς εἶναι αἰώνια. Γένοιτο.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Μαΐου 2017, αρ. φύλλου 884