ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

Α. 16.11.2018 Στην στήλη μας: Είπαν… Ακροβολισμοί αναφέρεται: σφίσιν ατασθαλίαισιν όλοντο. Η γνωστή από τον Όμηρο και όχι μόνο λέξη ατασθαλία, που σημαίνει αλαζονεία (ένεκα του ... υπερεγώ), η ανοησία. Στον πληθυντικό αι ατασθαλίαι = αλαζονικές πράξεις, ανοησίες. Και ρήμα ατασθάλλω = φέρομαι αλαζονικά, ατάσθαλος = αλαζονικός. Με αναγραμματισμό στην νεοελληνική έγινε άτσαλος (με τσιτακισμό).

Β. 10.11.2018 Φίλος με ρωτάει: λατρεία του Ζηνός, περί τίνος πρόκειται. Του Ζηνός και του Διός (η Γενική Ενικού του ονόματος ο Ζευς, πατήρ ανδρών τε Θεών τε). Θυμίζω όρκο των προγόνων μας: νη τον Ζήνα, δηλαδή μα τον Δία, νη την Αθηνάν. Νη και μα = ομωτικά μόρια, πρβλ σήμερα: μα την αλήθεια, μα τον Θεό! (κανονικά, οι ορθόδοξοι Χριστιανοί δεν ορκίζονται με το παραμικρό. Το ναι, ναι και το ου, ου). Ο Ζευς λατρευόταν στην Δωδώνη, στο Γάργαρον και στην ακρόπολη του Ιλίου (Τροία).

Γ. 12.11.2018 ΟΔΟΣ (από το Ημερολόγιον του Ίωνος Δραγούμη): Λειβαδιά, 18.5.1904. Έβρεχε στον Ελικώνα και ήταν σαν να άρμεγε σύννεφα το βουνό. Η μουσικότητα – ποιητικότητα της ελληνικής γλώσσας. Οι δύο στίχοι έχουν μέτρο και ρυθμό. Ανεπαισθήτως ο Ίων Δραγούμης γράφοντας «ποίησιν εποίησεν». Είναι σε μέτρο δακτυλικό. Και ως έκφραση εξόχως ζωηρή, με την παρομοίωση όχι λέξεως (π.χ. του τύπου ψηλός σαν γίγαντας), αλλά νοήματος: το φαινόμενο της βροχής έμοιαζε σαν άρμεγμα των νεφών. Κατάλληλο παράδειγμα για διδασκαλία στους μικρούς μαθητές για το σχήμα παρομοιώσεως.

Δ. 12.11.2018 (γλωσσικό φαινόμενο): Χειροτέρευση της έννοιας λέξεων. π.χ. ΟΔΟΣ Το φρούριο των Ελευθερών (στην Βοιωτία), εντυπωσιακό και από τα καλύτερα διατηρημένα..., λαμπρό μνημείο. Και όμως, οι Νεοέλληνες το ονόμασαν Γυφτοχώρι (θα υπάρχει ασφαλώς εξήγηση. Ήταν εκεί θαμώνες ... γύφτοι;). Και άλλο παράδειγμα: η λέξη συνωμοσία (στην αρχαία ελληνική λέξη μέση), είχε πρώτη σημασία: ένωση, σύνδεσμος ανθρώπων με όρκο, δηλαδή όπως η ομοσπονδία, εταιρεία συμμαχίας και φιλίας και συνωμότης ο σύμμαχος. Και το συνώμοτον = η συνωμοσία. Αλλά και συνωμοσία κατά της Δημοκρατίας. Σήμερα μόνο με την αρνητική σημασία. π.χ. Αλίμονο, αν υπάρχει συνωμοσία από κάποιους (άτομα, ομάδες, κόμμα) κατά του Κοινοβουλευτισμού.

Ε. 27.10.2018 Καθημερινή «τείχη και ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα διατρέχουν εδά-φη». Με ψυχρή λογική (κυριολεξία) το ρήμα διατρέχουν αναφέρεται στα ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα και όμως ταιριάζει... να συνεκφέρουμε και τα τείχη.

Στ. 1.11.2018 τοπικός τύπος. Καλόν είναι να μετανοιώσετε. το ορθόν: να μετανιώσετε. Πρόκειται για μετάλλαξη του μετανοώ – μετενόησα, μετανόησα, σήμερα μετανιώνω, μετάνιωσα. (ό-πως το νιώθω, που προήλθε κατά τους αλεξανδρινούς χρόνους από το έγνωσα του ρήματος γιγνώσκω).

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 22 Νοεμβρίου 2018, αρ. φύλλου 961