ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

Α. α) Από τροπάριο της Μεγ. Πέμπτης. Ο Ιούδας επήρε (το ήτα με υπογεγραμμένη) πτερνισμόν κατά του Κυρίου… Ίσως να θυμίζει το πήρε της δημοτικής (παίρνω), αλλά είναι του αρχαίου ρήματος επαίρω (=υψώνω), εξ ού και η έπαρση. Σήκωσε, ξεσήκωσε ο Ιούδας επιβουλή κατά του Κυρίου. Πτερνισμός (πρβλ η πτέρνα): το λάκτισμα, η επιβουλή.

Σημείωση: Βεβαίως το σημερινό παίρνω «γεννήθηκε» από το επαίρω. Και σήμερα χρησιμοποιείται η μετοχή του παρακειμένου μ.φ., πρβλ επηρμένος χαρακτήρας.

β) Σε άλλο τροπάριο αισθητική παρατήρηση: Ιούδας ο δούλος και δόλιος, μαθητής και επίβουλος: Έχουμε, ακούμε παρήχηση του δέλτα και λάμδα, για να τονισθεί η δολιότητα του προδότη μαθητή.

Β. 14.4.2017 κριτική ποιήματος... παρά την πείσμωνα προσπάθεια. Το ορθόν: την πείσμονα. Η πείσμων, της πείσμονος, όπως η αηδών, της αηδόνος.

 Γ. 28.3.2017 Την Παρασκευή των Χαιρετισμών ρωτήθηκα: Η Παναγία, τα οσφράδιον του μόνου Βασιλέως...Το οσφράδιον, προφανώς από το οσφραίνομαι, σημαίνει κάθε ουσία, η οποία με την ισχυρή μυρωδιά της επαναφέρει από την λιποθυμία (πρβλ την περίπτωση ανανήψεως στα χειρουργεία).

Δ. 14.4.2017 Σε ανάγνωση προφητείας συνάντησα το επίθετο ο κεχηνώδης. (από το θέμα του ρήματος χάσκω, παρακ κέχηνα) = με ανοιχτό το στόμα. Κυρίως όμως, ένας παλαιός γραμματικός χρησιμοποιεί το ουδέτερο της λέξης για να εξηγήσει το γραμματικό φαινόμενο της εκθλίψεως: ήκουσα παρά άλλων = παρ’ άλλων, ταύτα ακούσαντες = ταυτ’ ακούσαντες. Λέγει λοιπόν: «Διά το χασμώδες και κεχηνώδες εκθλίβεται το τέλος της προηγουμένης λέξεως», δηλαδή, γίνεται η έκθλιψη, για να αποφεύγομε την χασμωδία. Η ελληνική γλώσσα στην προφορά είχε και έχει μουσικότητα. Έτσι, δεν ανεχόταν π.χ. δυο α συνεχόμενα: αα. Επινοήθηκε η έκθλιψη προς αποφυγήν χασμωδίας, π.χ. και σήμερα: επ’ αυτού, υφ’ ημών, αφ’ εαυτού, καθ’ Ησύχιον, κλπ.

E. 28.3.2017 Eστία. Υπό την επήρεια οινοπνεύματος εξετράπη της οδού… Ενδιαφέρουσα είναι η προέλευση (ετυμολογία) της λέξεως η επήρεια (επί + αρειή). Στα ομηρικά έπη η αρειή είναι η προσβολή, η απειλή, η βλάβη. Αρειή – Άρης (θεός του πολέμου), κοινή ρίζα γραμματικώς. Και επίθετο ομηρικό, ο,η αρής, το αρές = ο βλαβερός. Το λεξικό Φυτράκη ετυμολογεί την λέξη επί + αρετή εσφαλμένως, από τυπογραφικό λάθος ίσως. Υπό την επήρειαν οίνου ομιλούσε ασυστόλως.

Στ. 9.4.2017 Δημοκρατία. Στην εφημερίδα διατηρεί στήλη (στην τελευταία σελίδα, σε συνέχεια) ο Παναγ. Λιάκος με τίτλο: «Περί πωλιτικής». Το σημειώνω για τους ολίγον γνωρίζοντας ορθογραφία. Ο δημοσιογράφος παίζει με την λέξη πολιτική και την λέξη πώληση, καθ’ότι πολλάκις οι πολιτικοί μας... πωλούν, πωλούντες οικόπεδα, αεροδρόμια, ΔΕΗ, κλπ.


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 27 Απριλίου 2017, αρ. φύλλου 883