ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

◾ 22.9.2019 Από κείμενο του Αδαμαντίου Κοραή. «Δεν αρκεί ότι απετινάξαμεν τον ζυγόν του μιαρού τυραννου, αν δεν πλύνωμεν και τους ρύπους, με τους οποίους εμίανε τας ψυχάς μας η τυραννία (δηλ. των Οθωμανών Τούρκων». 1) μιαρός = σιχαμερός, αηδιαστικός, από το ρήμα μιαίνω = μολύνω, αόρ. εμίανα, εξ ού και το μίασμα = ό,τι μολύνει. 2) ο ρύπος = η λέρα, ο λεκές, η ακαθαρσία, η βρομιά (σημειωτέον, παλαιότερη γραφή η βρωμιά: όχι σωστή!). Και το ρήμα ρυπαίνω: Μη ρυπαίνετε τους τοίχους, το πάτωμα, τον χώρον αυτόν.

◾ Από το ίδιο κείμενο. Κακή και αμέθοδος παιδεία: πρβλ δάσκαλος φιλότιμος αλλά αμέθοδος, δηλαδή δεν έχει την αναγκαία διδακτική και παιδαγωγική μέθοδο, για να μορφώσει τους νεαρούς βλαστούς, τους μαθητάς του.

◾ 13.9.2019 Στο έργο του διακρίνεις χαρακτηριστικά Οριενταλισμού. Οριενταλισμός είναι μια τεχνοτροπία, είδος της ζωγραφικής, που απεικονίζει πρόσωπα ή σκηνές και καταστάσεις της Ανατολής. Από την λατινική λέξη oriens, γενική orientis, που σημαίνει ανατολή. Γι αυτό και Orientalismus = Οριενταλισμός. Συνώνυμη λέξη ortus, -us, αρσενικό ουσιαστικό Δ κλίσεως στα Λατινικά.

◾ 17.9.2019 Φίλος ερώτησε: κοστοβόρο (;) έργο. Εξήγησα: όπως αιμοβόρος, χρονοβόρο έργο. Το β’ συνθετικό με παράγωγο του αρχαίου ρήματος βιβρώσκω = κατατρώγω, διαβρέχω, «καταβροχθίζω». Να θυμηθούμε την λέξη διάβρωση, στην κυριολεκτική και μεταφορική σημασία της. π.χ. ο τοίχος υφίσταται διάβρωση, αλλά και η διάβρωση των ηθών και της κοινωνίας. Άλλο παράγωγο η βορά = τροφή, το τρώγειν, κυρίως τροφή πτηνών και αγρίων ζώων. Ο ηγεμών διέταξε να ριφθεί το σώμα του εις τους αγρούς, ίνα γίνη βορά των ορνέων. Και σήμερα: Να μη γίνει η αγορά βορά των αχρείων κερδοσκόπων. Συνεπώς: Κοστοβόρο έργο: έργο που «κατατρώγει» το κόστος, δηλαδή που στοιχίζει πολύ. Χρονοβόρο: έργο που για να γίνει χρειάζεται πολύς χρόνος. Αιμοβόρος: που τρώγει (διψά για) αίμα. Από την ίδια ρίζα η αρχαία λέξη το βρώμα = το να τρώγει κανείς, η τροφή, το φαγητό. πρβλ Εμόν βρώμα εστιν το διδάσκειν... Επ’ ευκαιρία: καταβροχθίζω, από την αρχαία λέξη ο βρόχθος = λαιμός και φάρυγγας. Ο φάρυγγας = τμήμα του λαιμού, ένας «σωλήνας» που επικοινωνεί με την στοματική και ρινική κοιλότητα, επίσης επικοινωνεί με τον λάρυγγα και τον οισοφάγο. (ο οισοφάγος: α’ συνθετικό της λέξης από ρίζα του ρήματος φέρω. Στα αρχαία, ο μέλλοντας του ρήματος είναι οίσω – οισο-φάγος, έ-φαγ-ον).

◾ 17.9.2019 Δεν ξέρω αν όλοι ξέρουν την ξένη λέξη σεκρετέρ, που είναι μικρό έπιπλο στο κέντρο συνήθως γραφείου, με πτυσσόμενο καπάκι.

◾ 17.9.2019 Κυρία με ρωτάει. Άκουσε στο τοπικό ραδιόφωνο για έναν γνωστό της που έλεγαν μεταξύ άλλων: Ο κ. Σ.... περ...καλιγώνει τον ψύλλο. Τι εννοούν; Είναι λαϊκή παροιμία που λέγεται για τον τύπο ανθρώπου ευφυούς και πονηρού, ευέλικτου, ίσως χωρίς ηθικό φραγμό. Το δε καλιδώνω, από την αλλοτινή λέξη του λαού ο καλιγάς = ο πεταλωτής ή ο καλιγωτής. Αυτός λοιπόν βάζει πέταλο στον ψύλλο.

◾ 5.9.2019 τοπικός τύπος. Το ζήσαμε σαν πολίτες. Το σαν περιττεύει, αφού είμαστε πολίτες, προς τι η παρομοίωση; Το ορθόν: το ζήσαμε ως πολίτες. πρβλ ο γιατρός ως ειδικός θα σου εξηγήσει..., δηλαδή επειδή είναι ειδικός, όχι σαν ειδικός. Στην καθαρεύουσα: Το ζήσαμεν και το διεπιστώσαμεν πολίται όντες.

(Σύντομο σχόλιο εν αναφορά στο Α εδάφιο: Καημένη, παραμελημένη και ... καταργημένη καθαρεύουσα... Γλώσσα, μορφή της νεοελληνικής, τεχνητή, βεβαίως, γλώσσα των μορφωμένων και των λογίων και επιστημόνων, πάντως με αυστηρή σύνταξη, ακριβολογία, εύηχη και με πλούσιο λεξιλόγιο. Δια το εύηχον: τον ήχον, την ιεράν πανήγυριν, τιμώμεν,εύ γε, εις ώτα μή ακουόντων, ω γενεά γενναία, και πολλά άλλα...)

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 26 Σεπτεμβρίου 2019, αρ. φύλλου 1002