* * *
«Τετάρτη 6 Φεβρουαρίου 2002.
Στο άλλο διάλειμμα έγινε η συμπλοκή. Κι εγώ πρώτη φορά πλησίαζα τόσο αποφασισμένη. Φοβόμουνα –είναι αλήθεια- πως δε θα «την έβγαζα καθαρή». Πως θα ‘τρωγα μία, είτε μπουνιά είτε κλοτσιά. Γι’ αυτό έδωσα συγχαρητήρια στα δύο μισά του κουβαριού που, μόλις βρέθηκα ανάμεσά τους, συμμάζεψαν χέρια και πόδια. Και το κατάφεραν χωρίς να ‘χουν προλάβει να κυριαρχήσουν στα νεύρα τους (αυτό φαινόταν καθαρά στην έκφραση του προσώπου τους, που εξακολουθούσε να μένει τελείως αλλοιωμένη κι αγριεμένη από τη φουρτούνα που είχε ξεσπάσει μέσα τους).
Άγρια συμπλοκή, όχι από τις μικροσυμπλοκές που είναι συνηθισμένες. Με αναπάντητο το γιατί ξέσπασε, αφού οι εξηγήσεις που έδωσε ο καθένας από τους δύο δεν ήταν επαρκείς για κανέναν. Ούτε και για τους ίδιους φαντάζομαι.»
(«Με τη σάκα τους φορτωμένη αλήθειες» Σ.Ε.)
Αγαπητοί καλεσμένοι,
Tιμή μου που βρίσκομαι σήμερα εδώ στο βήμαοι «Μικροί Εξερευνητές» εξερευνούν τρόπους ν’ αλλάξουν το τοπίο γύρω τους κι όχι μόνο μες στο σχολείο τους.
Όταν ρώτησα γιατί να μιλήσω εγώ, μου ειπώθηκε «λόγω των πολλών χρόνων υπηρεσίας κι εμπειρίας» και δέχτηκα. «Σαράντα χρόνια φούρναρης έχω ψήσει κι έχω ψήσει…» έλεγε η παλιά διαφήμιση, κι εγώ όσο τα χρόνια περνάνε τόσο περισσότερο τη θυμάμαι. Γιατί είναι πολλά τα όσα ζούμε στον χώρο του Σχολείου. Γι’ αυτά που σχετίζονται με το θέμα που μας απασχολεί θα σας μιλήσω σήμερα. Ξεκινώντας από τη δημοφιλέστερη απάντηση που μας έδωσαν οι μαθητές του Σχολείου μας όταν πριν από χρόνια ρωτήθηκαν τι δεν τους αρέσει στο Σχολείο μας και απάντησαν: «Η αυλή μας όταν μαλώνουμε», αλλά και τη δημοφιλέστερη απάντηση στην ερώτηση τι τους αρέσει περισσότερο, όπου απάντησαν και πάλι: «Η αυλή μας χωρίς φασαρίες». Και οι δύο απαντήσεις έθεταν το ίδιο θέμα, αυτό της ενδοσχολικής βίας που πάντοτε υπήρχε στα σχολεία, όμως τα τελευταία χρόνια ενέσκηψε δριμύτερη, καθώς η βία είναι απλωμένη σε όλη την κοινωνία και το σχολείο καθρέφτης της κοινωνίας είναι και της μοιάζει. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται και σημαίνει.
Έτσι, λοιπόν, ο δάσκαλος από το ξεκίνημα της σταδιοδρομίας του ως το τέλος της έχει να παλέψει με το τέρας της βίας. Και να απομακρύνει από το αγκάλιασμά του τα πλάσματα τα πιο ευαίσθητα επάνω στη γη, τα παιδιά. Και αυτό είναι από τα δυσκολότερα κομμάτια της δουλειάς του, καθώς συχνότατα εμείς οι δάσκαλοι πέφτουμε στην παγίδα της ύλης και των μαθημάτων που πρέπει να τελειώσουν, οπότε πού να ασχοληθούμε με τα θέματα της συμπεριφοράς; Δεν προφταίνουμε και τα σπρώχνουμε στην άκρη. Άλλωστε μια τέτοια ενασχόληση του δασκάλου δεν είναι μετρήσιμη. Οι γονείς, όταν τα παιδιά σχολάνε και πάνε στο σπίτι τους, συνήθως ρωτάνε για τα μαθήματά τους και κοιτάζουν τις εργασίες που έκαναν. Κι ο δάσκαλος δεν ρισκάρει να μετρηθεί και να φανεί λιγοστός. Αγνοώντας κάτι πολύ βασικό: πως έργο του σχολείου είναι και η κοινωνικοποίηση του παιδιού, άρα τα ζητήματα που σχετίζονται με τη βία είναι πολύ βασικά και αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Και υπάρχει και μια ακόμη αλήθεια: τις τελευταίες δεκαετίες οι αξίες, που είναι διαχρονικές και αιώνιες, είχαν περιθωριοποιηθεί εντελώς. Μαθαίναμε στα παιδιά, γονείς αλλά και δάσκαλοι, μόνο ό,τι θα τους χρησίμευε, τις αξίες τι να τις κάνουν; Προσανατολισμένοι σε ό,τι θα εξασφάλιζε στο παιδί την είσοδό του στο πανεπιστήμιο, νοιαζόμασταν και ίσως νοιαζόμαστε ακόμη για το πολυπόθητο πτυχίο κι όχι για την αληθινή μόρφωση, που δεν σχετίζεται άμεσα με τα πτυχία. Αυτό είναι μεγάλο θέμα, γι’ αυτό και το κλείνουμε εδώ. Αλλά στην αληθινή μόρφωση εμπεριέχεται και το θέμα της βίας, την οποία πώς μπορεί ένας δάσκαλος να αντιμετωπίσει;
Το βασικότερο όλων είναι η καλή συνεργασία με τους γονείς, αφού προηγουμένως αυτοί αναγνωρίσουν το πρόβλημα που παρουσιάζει το παιδί τους στη συμπεριφορά του όχι απέναντι, αλλά προς τους άλλους. Αυτή η συνεργασία δυναμώνει την κάθε προσπάθεια του δασκάλου και πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες να έχουμε βελτίωση της συμπεριφοράς του παιδιού. Μέσα σε όλα τα χρόνια όπου διδάσκω, έχω να θυμηθώ πολλές δύσκολες περιπτώσεις. Μα θυμάμαι και την Άννα, τριτάκι τότε, να λέει χαρακτηριστικά πως θα ‘θελε να μοιάζει το σχολείο με τον παράδεισο, αλλά και τον Κων/ νο να με ξαφνιάζει απαντώντας σε ρητορικό μου ερώτημα σχετικά με το θέμα «Μα, κυρία, πολλές φορές οι γονείς μας μας λένε αντίθετα πράγματα από εσάς» και την Άννα και πάλι: «Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, εμείς ποιον από τους δύο να ακούμε;».
Μια σοβαρή πτυχή του ίδιου ζητήματος, πέρα από τον ρόλο του θύματος και του θύτη, είναι ο ρόλος της κερκίδας. Γιατί όσο αδιανόητες ήταν κατά τη γνώμη μου οι συμπλοκές των παιδιών για ασήμαντη ή και ανύπαρκτη αφορμή, άλλο τόσο αδιανόητο μου φαινόταν πάντα να αποχωρεί ένας μαθητής που θα μπορούσε να αποτρέψει ή να σταματήσει την όποια συμπλοκή και ακόμα περισσότερο αδιανόητο να σχηματίζεται κερκίδα που να ρίχνει λάδι στη φωτιά, παροτρύνοντας τους συμπλεκόμενους να συνεχίσουν τον καβγά τους! (Προσωπικά, μάλιστα, νιώθω πως ο μακαρισμός του Ευαγγελίου «Μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται» σ’ αυτούς αναφέρεται πιότερο απ’ όλους τους ειρηνόφιλους.) Πράγματα πρωτοφανή, μια που κι εμείς περάσαμε από θρανία και τέτοιες καταστάσεις δεν ζήσαμε και δεν ωραιοποιώ τα πράγματα, δεν έχω κανέναν λόγο να το κάνω.
Λοιπόν, η εμπειρία μου μ’ έχει διδάξει κάτι πολύ σημαντικό: πως όταν τα παιδιά διαπιστώνουν πως ο δάσκαλός τους είναι κάθετος στο θέμα της βίας και ανυποχώρητος, τότε καταλαβαίνουν πως «δεν τους παίρνει» να συνεχίσουν. Και, πιστέψτε με, το καταλαβαίνουν αμέσως. Άλλο αν τους χρειάζεται λίγος χρόνος να το καταφέρουν. Όχι πως ο δάσκαλος πετυχαίνει πάντα. Αυτό θα ήταν ψέμα. Αλλά παλεύει αποφασισμένος να πετύχει. Κι οι μαθητές το αντιλαμβάνονται. Και βρίσκει τρόπους. Τι τρόπους;
Ο πρώτος είναι η συζήτηση. Να μη φοβάται πως θα σπαταλήσει πολύτιμο χρόνο. Πιο πολύτιμο είναι να καταλάβουν τα παιδιά πως η αρμονική συμβίωση, η αλληλοπεριχώρηση, το να κάνει κάποιος ένα βαθούλωμα για να χωρέσει μια προεξοχή του διπλανού του, είναι μια πολύ σπουδαία αρετή, που, επιπλέον, θα τη χρειαστεί σε όλη τη ζωή του. Γιατί κανείς μας δε ζει μόνος και, άρα, πρέπει να μάθει να συμβιώνει με τους άλλους. Και κρύβεται μεγάλη ομορφιά και μεγάλη τέχνη μέσα σ’ αυτό το «συν» που σε τόσες πολλές λέξεις το συναντάμε! Και στη λέξη «συμμαθητές» και στη λέξη «συνάδελφοι» και στη λέξη «συμπολίτες» και στη λέξη «συγγνώμη» και στη λέξη «συγχωρώ» και…
Κι ο δεύτερος τρόπος, τον οποίο υποστηρίζω με πολύ φανατισμό, είναι ο δρόμος της Λογοτεχνίας. Προσωπικά τον αξιοποιώ εδώ και πάρα πολλά χρόνια, πολύ πριν καθιερωθεί η Πανελλήνια Ημέρα κατά της σχολικής βίας. Εδώ που τα λέμε, αλίμονο αν περίμενα την καθιέρωσή της για να αρχίσω να καταπιάνομαι με το πρόβλημα, το πρόβλημα υπήρχε κι απαιτούσε την αντιμετώπισή του , οι νέοι δάσκαλοι είναι τυχεροί, δε χρειάζεται να ψάξουν, έψαξε ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και τους προσφέρει μια μεγάλη λίστα βιβλίων (65!) έτοιμη να διαλέξουν, να χρησιμοποιήσουν, να επεξεργαστούν, να χαρούν αποτελέσματα. Χρησιμοποιώντας όσα βιβλία χρειαστεί μέχρι να δουν τη διαφορά. Κι ας μην φτιάξουν άλλοθι: αν δεν μπορεί το σχολείο να αγοράσει, έχουν βιβλία οι δημόσιες δανειστικές βιβλιοθήκες. Ούτε πρόβλημα χρόνου υπάρχει, γιατί η Ευέλικτη Ζώνη για τέτοια σοβαρά ζητήματα υπάρχει μέσα στο σχολικό πρόγραμμα, δεν είναι για Γλώσσα και Μαθηματικά και φωτοτυπίες, συχνά τόσο τυποποιημένες που δεν προσφέρουν κάτι ουσιαστικό. Αρκεί μονάχα να ‘χουν όρεξη να ασχοληθούν με το θέμα σοβαρά κι όχι να το σπρώξουν κάτω από το χαλί, γιατί όσο δε θα το αντιμετωπίζουν τόσο θα το βρίσκουν μπροστά τους. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Και δεν είναι ανάγκη να επικαλεστώ τα δύο παιδιά που χάθηκαν τόσο άδικα, συγκλονίζοντας το Πανελλήνιο. Ο στόχος «Κάθε μαθητής μας να έρχεται στο σχολείο και να φεύγει με χαμόγελο» είναι πολύ σημαντικός, γι’ αυτόν πρέπει να παλεύουμε καθημερινά.
Τέλος και για να γίνω πιο πρακτική: ξεκινώντας να διδάσκω λίγο μετά το 1980, δεν υπήρχαν ακόμη βιβλία για το θέμα. Καταλαβαίνετε πως και τα βιβλία ρυθμίζονται από τον κανόνα της παραγωγής ανάλογα με τη ζήτηση. Άρχισα, λοιπόν, να αντιμετωπίζω το πρόβλημα με τρυφερές αλληγορικές ιστορίες.
Θυμάμαι ακόμα πόσο τυχερή είχα νιώσει όταν ανακάλυψα τη «Μυγδαλιά» στο βιβλίο «Τα δικά μας παραμύθια» της Άννας Σαφιλίου, ήταν ό,τι καλύτερο για τότε. Μα ύστερα, όταν είχαν αρχίσει τα πράγματα να γίνονται δυσκολότερα, θυμάμαι τη χαρά μου για την ανακάλυψη του «Οι νταήδες του σχολείου είναι βλάκες» -ο τίτλος και μόνο ήταν καταλυτικός γιατί ήταν σοκαριστικός. Ακολούθησαν τα άλλα σπουδαία ευρήματά μου, από τα οποία έχω ιδιαίτερη αδυναμία στα: «Το ξενάκι» της Μ. Βασιλειάδου από το «Ιστορίες που γράφει η ζωή»-ανθολογία του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, αργότερα το εκπληκτικό βιβλίο του Β. Ηλιόπουλου με τον απωθητικό τίτλο «Καφέ αηδιαστικό μπαλάκι», αλλά και το «Μίλα, μη φοβάσαι» της ΕΨΥΠΕ-υπέροχος τίτλος, σπουδαίο σύνθημα (η ΕΨΥΠΕ πρότεινε την καθιέρωση της Πανελλήνιας Ημέρας κατά της σχολικής βίας κι επί χρόνια όργωνε την Ελλάδα ευαισθητοποιώντας κι ενημερώνοντας τους εκπ/ κούς πάνω στο θέμα) . Και θα ‘θελα να κλείσω με τα πιο δυνατά μου όπλα με το πιο συγκλονιστικό: την ιστορία της Ε. Κατσαμά «Με τα μάτια του Ντάνι» από το δικαίως βραβευμένο της «Κοσμοδρόμιο» (για μεγαλύτερα παιδιά).
Και κάτι ακόμα: ας μην το βλέπουμε τόσο στενά το θέμα, όλες οι καλογραμμένες ιστορίες που προβάλλουν την αγάπη και την καλοσύνη βοηθούν στο λιγόστεμα της βίας . Κι είναι πολύ αποτελεσματικές κι οι ιστορίες που μιλούν για όλους αυτούς τους ξεχωριστούς και σπουδαίους ανθρώπους που βίωσαν τον ρατσισμό και την απόρριψη, ακόμα και τη βία, αλλά όμως μεγαλούργησαν, αποδεικνύοντας πόσο ανώτεροι ήταν τελικά από τους θύτες τους π.χ. ο Αίσωπος, ο μεγαλύτερος παραμυθάς του κόσμου, ο Άντερσεν, αλλά κι από το μάθημα της Ιστορίας η περίπτωση του Κ. Κανάρη, που μικρό τον θεωρούσαν δειλό και φοβιτσιάρη τα άλλα παιδιά, αλλά έγινε τρομερός μπουρλοτιέρης, με το μυστικό της επιτυχίας του στη γενναία καρδιά του, αλλά κι η υποδειγματική φιλία των δυο Θηβαίων ηγετών Επαμεινώνδα και Πελοπίδα, τόσο διαφορετικών, αλλά τόσο δεμένων μεταξύ τους, είναι καταλυτικά θέματα για συζήτηση και εμβάθυνση. Και θα ‘θελα ακόμη να σας μιλήσω για το πόσο ευεργετικό και δυνατό συναίσθημα είναι η ταύτιση των παιδιών-θυμάτων κάθε μορφής βίας. Μου το έδειχνε χωρίς λόγια το αγόρι που αντί για το όνομά του άκουγε πάντα ένα επίθετο που είχε σχέση με το μέγεθος των αυτιών του: ερχόταν, αυτός που ποτέ δεν πλησίαζε την πλούσια δανειστική μας βιβλιοθήκη με τη μεγάλη σειρά πελατών στα διαλείμματα κι έπαιρνε πάντα το ίδιο βιβλίο. Το «Όποιος κοροϊδεύει…» του Κ. Φάρρου, που ο ήρωάς του υποφέρει τα πάνδεινα και αυτός για τον ίδιο λόγο. Και μόνο μετά την ανάγνωση του βιβλίου μέσα στην τάξη από τη δασκάλα του, αλλά και τις επίμονες συστάσεις του διευθυντή μας το αγόρι άκουσε επιτέλους το όνομά του και άρχισε να ξεχνιέται το παρατσούκλι που είχε καταντήσει όνομά του.
Γιατί τα παιδιά απλώνονται τελικά μέχρι εκεί που τους παίρνει. Οπότε, αν δουν τον δάσκαλό τους απόλυτο στο θέμα της βίας και σταθερά αποφασισμένο να μην της αφήσει χώρο, ξέρουν πολύ καλά να υποχωρούν. Με την προϋπόθεση πως έχουν καταλάβει και τα γιατί. Και αυτό, πιστέψτε με, δεν είναι δουλειά μιας ημέρας, της 6ης Μαρτίου, όσο όμορφη κι αν είναι η αφίσα της, όσο μεγάλη κι αν είναι η λίστα των βιβλίων που προτείνονται, αλλά είναι δουλειά διαρκής και επίμονη και επίπονη κι «αποφασισμένη» να φέρει αποτελέσματα. Για να ‘ναι το σχολείο ένας χώρος όπου τα παιδιά θα ‘ρχονται χωρίς στάλα φόβο και με χαρά και θα δουλεύουν απερίσπαστα για την προς τα πάνω εξέλιξή τους. Για το καλό όλων μας…
Στην Αργυρώ, μαθήτρια γυμνασίου τώρα, που, ρωτώντας για να δω αν ό,τι πετύχαμε μαζί πριν από χρόνια είχε διάρκεια, «Μας σώσατε, κυρία», απάντησε κι ήταν σαν παράσημο η κουβέντα της.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 16 Μαρτίου 2017, αρ. φύλλου 877
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.