Λόγος & Αντίλογος

Τα τείχη της Καστοριάς

Η σημερινή γραφή έχει για θέμα της τα κάστρα της πόλεώς μας τα οποία –κατά μία εκδοχή- μας χάρισαν και το όνομα της, «Καστοριά», μια προγονική κληρονομιά, την οποία πρώτος σκέφθηκε και πραγματοποίησε ο ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός την περίοδο του πρώτου αιώνα μ.Χ., την ενίσχυσε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός τον 6ο αιώνα μ.Χ., και την τρίτη σειρά, γιατί είναι μπροστά τρίπτυχο ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος τον δέκατο αιώνα μ.Χ.

Αυτοί οι τρεις με υψηλή επισημότητα άρχοντες, περιφρούρησαν τον χώρο αυτό καθόλου τυχαία, αλλά για την στρατηγική θέση από στρατιωτικής πλευράς, ορμητήριο προς Βορρά, Δύση και Ανατολή. Επίσης υπήρξε το τρίτο σημείο αξιόλογο της βυζαντινής εποχής, ύστερα από την Κωνσταντινούπολη και την Θεσσαλονίκη, το μαρτυρούν τα εκκλησιαστικά κτήρια μεγάλης τέχνης – μνημείο το Βυζαντίου. Αλλά και ο σπουδαίος περίγυρος της πόλεως με την αδιάκοπη παρουσία του ανθρώπου και τα έργα του, όπως λιμναίος οικισμός 7.000 π.Χ., πελασγικά τείχη διάσπαρτα, ιερά του θεού Δία και αρκετοί άλλοι χώροι στην  περιοχή του Άργους Ορεστικού, τα μνημεία της Κρεπενής, οι ανασκαφές στην Αυγή, νεκροταφείο γιγάντων Νεστόριο κ.ά.

Τα εξωτερικά κάστρα της Καστοριάς, περίπου χιλίων μέτρων από την βόρεια πλευρά που ήταν τα βαθιά νερά μέχρι την άλλοτε Αγροτική τράπεζα στην πλατεία Δαβάκη - προέκταση στην δυτική πλευρά στο σημερινό διοικητήριο και προς Νότον στην οδό Κελέτρου η οποία είναι κτισμένη πάνω στα κάστρα προχωρεί μέχρι την οικία Ηλία Βουΐτση, και συνεχίζονται ακόμη και σήμερα στην οδό Παπαρέσκατα, με εμφανή επιβλητικότητα, υψηλά, οποία προστατεύουν όλο το προσβάσιμο χώρο της βόρειας εισόδου του λόφου Καλλιθέας, ο οποίος εισχωρεί στην λίμνη. Ήταν ένα οχυρό, ορμητήριο και προστατευτικό συγχρόνως για κάθε κατακτητή.

Από τα σημερινά απομεινάρια φαίνεται καθαρά η μελετημένη κατασκευή των, με τις πολεμίστρες, τις θέσεις μάχης, την επικοινωνία πάνω στην οροφή της. Μάλιστα δε υπήρχε και υπόγεια επικοινωνία με τούνελ από την οικοδομή Εκιντζόγλου έως την Αγροτική τράπεζα κάτωθεν της οδού Κελέτρου, στην οποία εμείς τα γειτονόπουλα ερευνήσαμε σε αρκετό μήκος. Στην βόρεια πλευρά και στην αρχή των Κάστρων υπήρχε αψίδα περίπου δέκα μέτρων η οποία έφθανε σχεδόν στο μικρό κτήριο των Κυνηγών. Δυστυχώς ήταν το πρώτο έργο που γκρεμίσθηκε και έχασε την μεγαλοπρέπεια όλη η σειρά των κάστρων.

Λοιπόν από την μικρή περιγραφή μας για τα κάστρα της πόλεως και τον σκοπό τους τον ιστορικό που προσέφεραν στην Καστοριά καταφαίνεται η χρησιμότητά τους για την διάσωση των μνημείων της πόλεώς μας.

Αλλά η συνεχής υποχώρηση των νερών της λίμνης πριν 300 χρόνια περίπου επέτρεψαν στην δυτική πλευρά, από το διοικητήριο και μέχρι την οικοδομή Αφών Τουμπίδη, να κτισθούν στους βράχους που απεκαλύφθησαν τριώροφα τούρκικα κτήρια, τα οποία παραχωρήθησαν στους πρόσφυγες της Μ. Ασίας, κυρίως Απολλωνιάτες.

Αλλά και πολλοί κάτοικοι των περιχώρων κατέλαβαν την περιοχή της οδού 11ης Νοεμβρίου, Ερμού, Άρτης, προ της πλατείας Δαβάκη, όπου υπήρχε και τζαμί. Οπότε υπήρχε η Καστρόπολις και η νέα πόλις με νεοκλασικά κτήρια όπου σήμερα είναι και το παλιό εμπορικό κέντρο με τα μαγαζιά. Εντός των τειχών υπήρχε η Αγορά του Τσαρσί και η Λαϊκή στο Ντολτσό.

Οι συνεχείς πολεμικές περίοδοι από το 1900-1950 επηρέασαν αρκετά την οικοδομική ταυτότητα της πόλεως, ανοίχθηκαν δρόμοι χρήσιμοι για την σημερινή ζωή και έγιναν βίαια έργα ανάγκης, με αποτέλεσμα να χαθεί η παλιά πόλη και να γκρεμισθούν πολλά τμήματα των τειχών, κυρίως στην είσοδο της πόλης, όπου και το σημερινό ξενοδοχείο «Ορέστειον». Αυτό το ιστορικό και με προσφορά έργο, για το οποίο αγνοούμε την κατασκευαστική δαπάνη, τους χρόνους ανοικοδόμησης, εργασίας, εργαζομένων, τεχνιτών, στρατιωτικών συμβούλων για την τέλεια κατασκευή και αντοχή τους μέχρι σήμερα να στέκονται υπερήφανα μπροστά στα μάτια μας και να μας παρακαλούν να μη τα περιφρονούμε επιδεικτικά. Με παράπονο μεγάλο για τον άξιο ρόλο που πρόσφεραν στον τόπο.

Είναι αλήθεια αυτό που αναρωτιούνται πολλοί γιατί είναι τελείως παραμελημένα και  κινδυνεύουν από κατάρρευση, κυρίως τα τμήματα γύρω και μπροστά στην πλατεία Δαβάκη από τα μεγάλα δένδρα, καρυδιάς, κακαβιάς, θάμνων, οι ρίζες των οποίων τρύπησαν το εσωτερικό υπόστρωμα και κάθε τόσο αποκόπτονται πέτρες στο σημείο φερ’ ειπείν των κάδων απορριμμάτων στην πλατεία Δαβάκη. Αδικαιολόγητη η αδιαφορία μας γι’ αυτήν την ιστορική κληρονομιά μας, γι’ αυτό το επίπονο και αναγκαίο έργο για την διαφύλαξη της ζωής και της κοινωνίας των προγόνων μας.

Εδώ και πολλά χρόνια έπρεπε να προσέξουμε το μνημείο αυτό και να το προβάλουμε ως πολιτιστικό στοιχείο της πόλεως και της περιοχής, αφού γύρω μας, στις γειτονικές πόλεις και νομούς, στην Δυτική Μακεδονία, δεν υπάρχουν παρόμοια μνημεία. Μοναδική η πόλη μας. Μάλιστα δε στο ψηλότερο σημείο της πόλεως, όπου και το 2ο γυμνάσιο και ο βυζαντινός ναός σύμβολο της Καστοριάς η Κουμπελίδικη, υπάρχει μικρό κάστρο και υπολείμματα του τείχους, που διέσωσαν τους κατοίκους και τα μνημεία.

Δεν θ’ αναφερθώ περισσότερο σ’ αυτό το θέμα, αλλά θα προσπαθήσω να κινήσω το ενδιαφέρον όλων μας, των διαβιούντων σήμερα και στο μέλλον, να φροντίσουμε γι’ αυτό το μνημείο-θησαυρό που μας κληρονόμησαν οι πρόγονοί μας. Γιατί πλέον η λίμνη άρχισε να χάνει την αίγλη της αφού την πήρε η Κτηματική υπηρεσία, και όπως δείχνουν τα πρώτα βήματα φαίνεται δυστυχώς σιγά σιγά να αφεθεί στην μοίρα της και να καταντήσει έλος, αφού δεν επιτρέπεται να επέμβει ούτε ο δήμος, ούτε κανείς άλλος για την καθαριότητα, ή κάποιου άλλου τουριστικού έργου για την ανάδειξη της λίμνης.

Όπως σοβαρό πρόβλημα προκύπτει επίσης και με τον βιότοπο. Τα είκοσι είδη πουλιών που ίπτανται άνωθεν, καθώς και τα υδρόβια, με αυτήν την εξέλιξη της λίμνης, κινδυνεύουν να χαθούν λόγω έλλειψης τροφής και υγιούς περιβάλλοντος και θα αναγκαστούν να μεταναστεύσουν. Έτσι θα χαθεί ένα θείο δώρο της φύσης εξ αιτίας του ανθρώπινου παράγοντα που προκαλεί εκτός των άλλων και ρύπανση. Άρα λοιπόν εμείς πρέπει να αναδείξουμε τα κάστρα, όπως συμβαίνει στην Ρόδο, στην Κέρκυρα και αλλού.

Η πρώτη φροντίδα μας είναι χωρίς πολλά έξοδα. Το σημειώνω αυτό. Ο καθαρισμός από τα δένδρα που αναπτύχθηκαν στο πάνω μέρος των τειχών, ένα απαράδεκτο «δάσος» και μάλιστα μπροστά στην θέα των δημοτικών αρχών, κάτω και δίπλα από της τέως Αγροτική τράπεζα, όπου και το κτήριο του 4ου δημοτικού σχολείου. Τα δένδρα έφθασαν έξω από τα κάγκελα του πεζοδρομίου της οδού 3ης Σεπτεμβρίου, και εκτός από την εμπόδιση της θέας των τειχών και την εμφανή αδιαφορία των αρμοδίων, κοντεύουν κι από πάνω να μας βγάλουν και τα μάτια όταν διασχίζουμε το πεζοδρόμιο.

Παρακαλώ τους αρμοδίους να επιβλέψουν τον χώρο και να διαπιστώσουν τα καταγγελλόμενα. Πάλι καλά που λίγες ημέρες πριν, καθαρίστηκε ο χώρος από τα πολλά σκουπίδια που ευρίσκοντο εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα· θέαμα εφ’ ενός προσβλητικό για την δημοτική αρχή και κατ’ επέκταση την κοινωνία μας, αφ’ ετέρου επικίνδυνο για την υγεία των μικρών μαθητών του παρακείμενου σχολείου, που διδάσκονται εννοείται και τον σεβασμό στον μνημειακό πολιτισμό της πόλεως.

Το σημείο αυτό με τα επιβλητικά τείχη, είναι πολύ εύκολο ν’ αναδειχθεί, να ξαναποκτήσει την παλιά του δόξα με την διάνοιξη ενός μονοπατιού από την οδό του Μ. Αλεξάνδρου παράλληλα με τα κάστρα μέχρι το πεζοδρόμιο της τράπεζας επί της πλατείας Δαβάκη, να φωταγωγηθεί, να γίνει με υλικά που συνδυάζονται με τα τείχη και να γίνει προσβάσιμος χώρος. Να πάψει πλέον αυτή η άθλια κατάσταση στο κέντρο της πόλεως.

Δεν επιτρέπεται άλλη αδιαφορία και καθυστέρηση, είναι προσβολή για την ωραία πόλη μας. Δώρο του Θεού, να την ζηλεύουν οι ξένοι και επισκέπτες και εμείς να μη έχουμε μάτια να βλέπουμε όχι μόνο τα μακρύτερα, αλλά ούτε τα κοντά, αυτά  που είναι μπροστά στα μάτια μας.

Ο Δήμος Καστοριάς διαθέτει τεχνικό επιστημονικό προσωπικό, το οποίο μπορεί να ασχοληθεί με το θέμα αυτό, και να αναδείξει κατάλληλα αυτά τα Κάστρα, τα οποία ανοικοδόμησαν απλοί τεχνίτες, μαστόρια της εποχής, μόνο με την πείρα και το πνεύμα της ανάγκης κάθε ιστορικής περιόδου.
Και το πιο βασικό είναι ότι αντέχουν ήδη χιλιάδες χρόνια. Όταν γίνει κάποια αναστήλωση, ανακαίνιση, συντήρηση και παρουσιαστούν στην πραγματική τους μορφή, τότε το Καστέλο της Ρόδου θα έχει συντροφιά και αντίπαλο. Φαντασθείτε το με κάγκελα, φωτισμό, μονοπάτι επάνω να περπατά κανείς, θα είναι κάτι το φανταστικό.

Λοιπόν, εμείς αυτά τα λίγα μπορούμε να προτείνουμε, δεν είμαστε για περισσότερα, ενώ οι ειδικοί μπορούν να σκεφθούν περισσότερα και ωφελιμότερα..

Με εκτίμηση

Νίκος Α. Πρώϊος

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 30 Νοεμβρίου 2011, αρ. φύλλου 912