ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Περί της Εκπαίδευσης των ίσων…

ΟΔΟΣ 6.10.2016 | 854

5/10: Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών

Η Τετάρτη 28/9/16 ήταν μια δύσκολη μέρα στο Σχολείο μας, μια από εκείνες τις μέρες που φεύγεις σαν κυνηγημένη να πας σπίτι, να χωθείς σ’ αυτό το σπουδαίο σου καταφύγιο και να ξαναβγείς μονάχα την επόμενη, και πάλι για το Σχολείο σου. Μα και πάλι, στο καταφύγιο δεν γλιτώνεις από τις σκέψεις, ίσα ίσα. Κι έτσι πρέπει. Να κάνεις το καθημερινό flash back σου, το πισωγύρισμα που κάνεις κάθε μέρα, για να τα ξανασκεφτείς νηφάλια όσα έζησες το πρωί, να δεις τι έγινε σωστά και τι όχι. Ακριβέστερα, τι έκανες εσύ σωστά και τι όχι, πού λάθεψες την ώρα τη δύσκολη, πού τα κατάφερες ν’ αποφύγεις το λάθος. Γιατί ο δάσκαλος άνθρωπος είναι κι όχι μηχανή, οπότε δεν είναι κουρδισμένος κι ούτε προγραμματισμένος να ενεργεί και ν’ αντιμετωπίζει τα πράγματα, ιδίως τα έκτακτα και κάποιες φορές τα ακραία.

«Η παιδαγωγική και η πολιτική είναι οι πολυπλοκότερες πράξεις-είναι πιο πολύπλοκες κι από την κίνηση των πλανητών» έχει πει ο σοφός και μακάρι, εκτός από εμάς τους δασκάλους (για τους πολιτικούς δεν ξέρω, αμφιβάλλω όμως αν κάνουν αυτοκριτική, γιατί, αν έκαναν, κάτι θα διορθωνόταν πάνω τους και γύρω τους, δεν μπορεί), μακάρι να το παραδέχονταν και οι γύρω μας. Ανεξάρτητα πάντως από το πόσοι και ποιοι το παραδέχονται, αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια. Και θα τολμούσα να πω πως αποδεικνύεται από το πόσο πολύ ασχολούνται όλοι όσοι έχουν παιδιά γενικότερα με τα σχολεία, ειδικότερα όμως με μας τους δασκάλους, με το καθετί που μας αφορά, είτε είναι σημαντικό είτε όχι.

Φορτσάτη, λοιπόν, και φορτισμένη επέστρεψα από το Σχολείο μου αυτό το μεσημέρι, όντας μία από τους πολλούς δασκάλους αυτής της χώρας που παλεύει να κρατηθεί όρθια, μια δασκάλα με πάνω από 33 χρόνια υπηρεσίας μέσα στην τάξη (που υπεραγαπώ), μια δασκάλα από αυτούς που ξέρουν πολύ καλά πόσο καταλυτικός είναι ο ρόλος μας στο ξανασήκωμα αυτού του τόπου, που συμφωνεί με το συμπέρασμα σχεδόν όλων των αναλύσεων για διάφορα θέματα, οι οποίες καταλήγουν στο γνωστό: «Είναι θέμα παιδείας» και γι’ αυτό νιώθει τεράστια την ευθύνη της την προσωπική στη σοβαρή υπόθεση που λέγεται Πατρίδα.

Μπαίνοντας όμως μέσα στο σπίτι, αντί να καταλαγιάσουν τα μέσα μου κύματα, ξέσπασε πραγματική τρικυμία. Έφταιξε η τηλεόραση που βρήκα ανοιχτή –η μάνα μου άκουγε ειδήσεις- κι έπεσα επάνω στην ώρα των γνωστών και πολύ κουραστικών πια για όλους διαξιφισμών στη Βουλή. Κάτι για την Εκπαίδευση συζητιότανε(;) κι άκουσα ξαφνικά τον Πρωθυπουργό μας να «απαντάει», λέγοντας: «Εμείς είμαστε κυβέρνηση των ίσων». Κοντοστάθηκε λίγο κι εγώ κράτησα την ανάσα μου για να ακούσω προσεχτικά τη συνέχεια. «Των ίσων ευκαιριών και των ίσων αποτελεσμάτων» εξήγησε κι αναρωτήθηκα αν επρόκειτο για διορθωτική κίνηση ή όχι. Γιατί τελευταία όλο και συχνότερα πολιτικοί μας παραπονιούνται πως διαστρεβλώθηκαν τα λεγόμενά τους και μετά προχωράνε σε νέα διατύπωση για να σώσουν ό,τι σώζεται. Ή ό,τι δεν σώζεται, όσες διορθώσεις και διευκρινίσεις κι αν γίνουν. Γιατί προσωπικά έχω την αίσθηση πως πρόκειται σχεδόν πάντα για τη λανθάνουσα γλώσσα που λέει, αρχικά τουλάχιστον, αυτό ακριβώς που οι ίδιοι τους πιστεύουν, αλλά προσπαθούν να το διαστρέψουν και να θολώσουν τα νερά, μόλις εκφραστεί μια κάποια αντίδραση. Αλλά και το άλλο ενδεχόμενο είναι δυστυχώς πάντοτε ανοιχτό στον χώρο της πολιτικής, αυτό των λεκτικών πυροτεχνημάτων με μόνο στόχο τον εντυπωσιασμό και την άγρα των πολυπόθητων ψήφων (και ψηφοφόρων).

Επομένως, δεν είμαι σε θέση να ξέρω τι ακριβώς εννοούσε ο ομιλών, μιλώντας για «εκπαίδευση ίσων», δεν μπορώ να ξέρω και τον ακριβή λόγο για τον οποίο μίλησε έτσι, αλλά σέβομαι απεριόριστα τον όρο «εκπαίδευση ίσων ευκαιριών» και πιστεύω στις ίσες ευκαιρίες που είμαστε υποχρεωμένοι να παρέχουμε σε κάθε μαθητή αυτού του τόπου όλοι οι συντελεστές της Εκπαίδευσης, από τον πιο άσημο δάσκαλο της παραμεθορίου ως τον Πρωθυπουργό, που παίρνει τις σοβαρές αποφάσεις στα θέματα Παιδείας.

Αυτό λοιπόν που με τρέλανε το μεσημέρι στα λεγόμενα του κ. Τσίπρα είναι το «Εκπαίδευση ίσων αποτελεσμάτων». Το σκέφτομαι από δω το σκέφτομαι από κει και άκρη δεν βγάζω. Γιατί εκπαίδευση ίσων αποτελεσμάτων δεν υπάρχει. Αφού όλα τα παιδιά είναι ίσα, δεν είναι όμως καθόλου ίδια. Και τα αποτελέσματα δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από το σχολείο και τον δάσκαλο, αλλά είναι συνάρτηση ενός πλήθους παραγόντων, ανάμεσα στους οποίους είναι και το σχολείο.

Γι’ αυτό απόρεσα και απορώ ακόμη, όσες ώρες κι αν έχουν περάσει. Κάτι από Προκρούστη μού θύμισε η συγκεκριμένη φράση κι εμείς οι δάσκαλοι δεν έχουμε το δικαίωμα ούτε να τραβάμε με το ζόρι τους μαθητές μας για να έχουν όλοι τους την ίδια επίδοση, αλλά ούτε και να κόβουμε τα φτερά αυτών που πετάνε ψηλότερα, για να ‘ναι όλοι τους στο ίδιο ύψος. Όσο κι αν το θέλουμε κι εμείς οι ίδιοι, προπαντός εμείς οι δάσκαλοι, που σε όλα τα παιδιά διδάσκουμε και θα θέλαμε πολύ όλα τα παιδιά να αποδίδουν το ίδιο, αλλά δυστυχώς δεν γίνεται αυτό. Γιατί εμείς σπορείς είμαστε και σπέρνουμε τον σπόρο σε όλους τους, αλλά το χώμα όπου σπέρνουμε δεν είναι παντού το ίδιο γόνιμο και αυτό δεν εξαρτάται από εμάς. «It takes a village to raise a child” λέει η αφρικανική παροιμία που μονίμως επικαλούμαι γιατί λέει μια μεγάλη αλήθεια. Και δεν μπορώ να φανταστώ πως υπάρχει δάσκαλος που δεν θα ‘θελε να είναι άριστοι όλοι οι μαθητές του, αλλά αυτό, όσο κι αν το προσπαθήσει ο ίδιος, δεν πρόκειται να το πετύχει. Απλώς γιατί όλοι οι μαθητές μας είναι ίσοι, αλλά δεν είναι ίδιοι: προέρχονται από διαφορετικά σπίτια, έχουν διαφορετικό υπόβαθρο ο καθένας, διαφορετικά ενδιαφέροντα, διαφορετικές δυνατότητες, διαφορετικές κλίσεις, διαφορετικά ταλέντα. Άρα, για ποια ίσα αποτελέσματα μιλάμε;

Αυτό δεν σημαίνει πως εμείς οι δάσκαλοι έχουμε άλλοθι να μην προσπαθούμε όσο πρέπει και όσο χρειάζεται. Ίσα ίσα που οφείλουμε να διαθέσουμε όλη μας τη δύναμη ώστε να προσφέρουμε όσο γίνεται περισσότερα ερεθίσματα, ώστε να μπορέσουμε να κινητοποιήσουμε το ενδιαφέρον όλων μας των μαθητών. Αυτό ονειρευόμαστε να πετύχουμε, γι’ αυτό παλεύουμε, αλλά ξέρουμε, έχουμε επίγνωση της πραγματικότητας, γνωρίζουμε και πόσο δύσκολο είναι για έναν μαθητή μας που η οικογένειά του αντιμετωπίζει προβλήματα επιβίωσης να μην επηρεάζεται η επίδοσή του στο σχολείο. Και εδώ είναι το μεγαλείο του δασκάλου: να παλεύει περισσότερο γι’ αυτόν τον μαθητή και ας το ξέρει πως είναι δύσκολο να τον βοηθήσει όσο θα ‘θελε. Δύσκολο είναι, αλλά όχι αδύνατο κι εμείς είμαστε ονειροπόλοι, ταξιδεύουμε πάνω στα σύννεφα και δεν αφήνουμε κανέναν να χαθεί. Απλώνουμε σε όλους αδιακρίτως το χέρι, προσπαθούμε να τον σηκώσουμε ψηλά, να τον φτάσουμε στ’ αστέρια, αλλά δεν γίνεται να τον σηκώσουμε αν ο ίδιος δεν το θέλει. Αυτό δεν γίνεται με τίποτα. Άρα, για ποια ίσα αποτελέσματα μιλάμε;

Γι’ αυτό και, μολονότι πάντοτε πίστευα στην αναγκαιότητα της αξιολόγησης (με μόνο σκοπό την βελτίωσή μας), πάντα είχα την επιφύλαξη για το πώς θα μπορούσε να είναι έγκυρη κι ο δάσκαλος πώς θα κρινόταν: από τους μαθητές που έχουν φτερά και πετάνε ψηλά, ακόμη κι όταν έχουν έναν κακό δάσκαλο; Ή από αυτούς που, όσες κι αν είναι οι προσπάθειες του δασκάλου, δεν μπορούν να ξεπεράσουν δυσκολίες που δεν θα ήθελε κανείς να υπάρχουν, αλλά δυστυχώς υπάρχουν;

Όμως, ευτυχώς που δεν υπάρχει εκπαίδευση ίσων αποτελεσμάτων. Κι ευτυχώς που υπάρχουν οι περιπτώσεις αυτών των παιδιών που, παλεύοντας σε αντίξοες συνθήκες, τα καταφέρνουν. Τότε είναι που θαυμάζεις τη δύναμη και το μεγαλείο του ανθρώπου, όταν τον βλέπεις να μην έχει τα προγνωστικά με το μέρος του και να σκίζει, να φτάνει στ’ αστέρια. Έτσι όπως έγινε και με τον Νομπελίστα συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ, που είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τον δάσκαλό του, στον οποίο χρωστούσε πολλά:

«Εκείνο το φτωχό και ξυπόλητο, ορφανό από πατέρα αγόρι που έτρεχε στα βρόμικα σοκάκια της Αλγερίας, με την κωφή μητέρα και την αυταρχική γιαγιά, κατόρθωσε να πραγματώσει τον εαυτό του, να κινηθεί με το φως στην καρδιά του, να φτάσει το Νόμπελ, αλλά να μην αρνηθεί για τίποτα την αγάπη και τον άνθρωπο, την πείνα για ελευθερία και αξιοπρέπεια. Να θυμάται για πάντα τον δάσκαλό του, που του άλλαξε τη ζωή».

Και ποιος από εμάς τους δασκάλους λοιπόν δε θα ‘θελε πολύ να γίνει η αιτία μιας τέτοιας θαυμαστής εξέλιξης ενός έστω μαθητή του; Ποιος από εμάς που συνηθίζουμε να λέμε πως η ομορφιά της ζωής είναι στην ποικιλία και στη διαφορετικότητα, που, ό,τι και να κάνει κανείς, δεν συμβαδίζει με τα ίσα αποτελέσματα;

ΥΓ: «Κοινωνίες χωρίς ελίτ δεν υπάρχουν. Το θέμα είναι με ποιες διαδικασίες αναδεικνύονται, πώς ελέγχονται δημοκρατικά, σε τι πλαίσιο κανόνων λειτουργούν. Ποιοι ιμάντες ευκαιριών και ανοδικής κινητικότητας επιτρέπουν σε όσους ξεκινούν από χαμηλά να φθάσουν (με αξία, με δουλειά, με ικανότητες) ψηλότερα. Θα είναι κυρίως κληρονομικές, παρεοκρατικές, κομματικές οι ελίτ; Ή θα είναι αξιοκρατικές;

Μια κοινωνία χωρίς επαρκείς μηχανισμούς ανάδειξης αξιοκρατικών ελίτ το πληρώνει ακριβά στο μέλλον. Πάντα κάποιοι μαθητές και φοιτητές θα ξεχωρίζουν. Το ζήτημα είναι η κρίσιμη μάζα (critical mass): ο επαρκής αριθμός ανθρώπων που μπορούν να τραβήξουν την κοινωνία μπροστά. Εάν οι άξιοι και ικανοί είναι μια μοναχική μειοψηφία, τότε το μέλλον της χώρας δεν διαγράφεται λαμπρό. 

Σωστά ο Υπουργός Παιδείας διακηρύττει ως στόχο την καλύτερη εκπαίδευση για τους πολλούς, όχι μόνο για τους λίγους. Αποκρύπτει όμως ότι χωρίς άμιλλα και πόλους αριστείας, χωρίς αξιολόγηση, διαφοροποίηση, πολυσχιδία, εξωστρέφεια, διεθνοποίηση, οι λίγοι προνομιούχοι θα συνεχίζουν (ούτως ή άλλως) να προχωρούν. Η απουσία κρίσιμης μάζας άξιων ανθρώπων θα τους διώχνει μακριά, κι όσοι μένουν πίσω θα βυθίζονται στην κινούμενη άμμο της μετριοκρατίας, της ισοπέδωσης και της παραλυτικής υποβάθμισης». 

Γιώργος Παγουλάτος, καθηγητής Οικονομικού Παν/μίου Αθηνών

Καθημερινή (4/9/2016) 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 6 Οκτωβρίου 2016, αρ. φύλλου 854