14.4.19

Λόγος & Αντίλογος




Παροράματα…


Γράφει στο φύλλο 962/ 29.11.2018, σελ. 11, στο Λόγος & Αντίλογος ["εδώ"] ο σεβαστός καστοριεύς καθηγητής φιλολογίας και εκλεκτός συνεργάτης της ΟΔΟΥ κ. Λάζαρος Νικηφορίδης:

«Ημερολόγιον του Ίωνος Δραγούμη
(ΟΔΟΣ 1.11.2018).
Σε επιστολή του μεγάλου ποιητού Αγγέλου Σικελιανού σε σχετικό ερώτημα, ο αείμνηστος Ίων Δραγούμης έδωσε απάντηση γενναία και εμβληματική: ευθαρσώς και ευθέως απάντησε: Είμαι τετρακάθαρα εθνικιστής».  [Και συνεχίζει παρακάτω εκθέτοντας τις σκέψεις του περί πατριωτισμού-εθνικισμού ο κ. Νικηφορίδης].

Όφείλω να κάνω κάποιες παρατηρήσεις:

Στα ημερολογιακά κείμενα του Δραγούμη, που τιτλοδοτήθηκαν για τις ανάγκες της παρουσίασής τους στην ΟΔΟ σαν «Γράφω μέσα στα πρινάρια καθισμένος…» [αρ. Φ.958/1.11.2018], ο Ίων Δραγούμης ξετυλίγοντας τις απόψεις του περί ενέργειας, έθνους και εθνικισμού σημειώνει στα γαλλικά:
Le nationalisme est une forme de l’ energie. Barres intitule ses livres du nom de romans de l’ energie nationale. [μτφρ. Ο εθνικισμός είναι μία μορφή ενέργειας. Ο Μπαρές τιτλοφορεί τα βιβλία του με ονόματα μυθιστορημάτων της εθνικής ενέργειας].

Ο δικός μου σχολιασμός αφορούσε τον όρο εθνικισμός. Έγραφα λοιπόν:

Άσχετα με την [οδυνηρή!] «απόληξη» του Μ. Μπαρρές στην διαδρομή του [συγγραφική, πολιτική, ιδεολογική] ως το 1924, ό όρος «Εθνικισμός» κατά την περίοδο αυτή, καθόλου δεν θα πρέπει να εξετάζεται με σημερινά εργαλεία ερμηνείας [ιστορικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά κλπ]. 
Αξίζει γι’ αυτό να παραθέσουμε δυο φράσεις από επιστολή του ποιητή Άγγελου Σικελιανού προς τον Ίωνα Δραγούμη τον Απρίλιο του 1912:

 […] Καθώς ίσως θα ώφειλα ν' απαντήσω με μια λέξη στο λοξό ερώτημα σας για την ανθρωπινή μου πίστη: Είμαι τετρακάθαρα Εθνικιστής. Μόνο που και πάλι βιαστικός ο λόγος μου, όσο δεν τον φανερώνει το έργο που αφιέρωσα τη ζωή μου. 

Επομένως, ναι μεν η φράση «είμαι εθνικιστής» έχει χιλιοειπωθεί και χιλιογραφεί από τον Ίωνα Δραγούμη από το 1900 μέχρι το 1912, όμως εν προκειμένω το Είμαι τετρακάθαρα Εθνικιστής δεν ανήκει σ’ εκείνον αλλά στον Άγγελο Σικελιανό με τον οποίο ο Δραγούμης συνδέθηκε φιλικά και πνευματικά. Όμως ούτε στη μια ούτε στην άλλη περίπτωση ο όρος Εθνικισμός έχει τη σύγχρονη σημασία. Και μπορεί μεν η γνωριμία του Δραγούμη με τον Μπαρρές να υπήρξε σταθμός για την οργάνωση εν μέρει της ιδεολογικής του σκευής, όμως αργότερα αυτός μάκρυνε πολύ από τον Γάλλο.

Ο Μωρίς Μπαρρές, φιλέλληνας, σημαντικός λόγιος, αστός-αριστοκράτης πολιτικός, εθνικιστής, πατριώτης και μοναρχικός, είχε μια πορεία «πικρή». Πρωτοστάτησε στη σκευωρία Ντρέϋφους και ασχολήθηκε εντονότερα με την πολιτική. Οι ιδέες του σχετικές με τα: «έθνος – ράτσα – φυλή», ο αντισημιτισμός και ο ελιτισμός του, τον οδήγησαν στα μονοπάτια του γαλλικού «Εθνικοσοσιαλισμού» όταν αυτό το πράγμα είχε ήδη αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά στη Γερμανία... (Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι κατά τη επίσκεψή του στην Ελλάδα, στις αρχές της δεκαετίας του 1900, ο Μπαρρές συναντήθηκε και με τους Περικλή Γιαννόπουλο, Άγγελο Σικελιανό, Νίκο Καζαντζάκη κλπ του οποίους επηρέασε με τη σκέψη του και τη γραφή του).

Δράττομαι λοιπόν της ευκαιρίας να αναφέρω ακόμα τα εξής:

Ο Δραγούμης, για πολλούς ακόμα εξακολουθεί να ορίζεται [βλέπε: κατηγορείται, περιθωριοποιείται, στιγματίζεται] σαν «ο εμβληματικότερος εκπρόσωπος του Εθνικισμού στη Ελλάδα», και  ̶ αλλοίμονο ̶  ακόμα και ως προπομπός και ιδεολογικός καθοδηγητής του φασισμού («Πρωτοφασίστας», ένας φασίστας προτού γεννηθεί ακόμα ο Φασισμός στη Ιταλία…) όταν ούτε ακόμα και το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ι. Μεταξά δεν μπορεί να συνταιριάξει απολύτως με τα χαρακτηριστικά του φασισμού.

Ωστόσο, ό ίδιος ορίζει δυο περιόδους στη ζωή του: την Εθνικιστική & της Δύναμης, της Ενέργειας-της Δράσης (1904-1912) και στην ύστερη ανθρωπιστική-σοσιαλιστική του περίοδο, όπου γοητεύεται από τις διακηρύξεις και τις κατακτήσεις της ρωσικής επανάστασης και συνομιλεί ακόμα και με το έργο των μεγάλων θεωρητικών του αναρχισμού όπως αυτά του Πιότρ Κροπότκιν και του Μιχαήλ Μπακούνιν. Στα χρόνια της εξορίας του, από τους Γάλλους και το καθεστώς Βενιζέλου, στην Κορσική από το 1917 μέχρι το 1919, διαβάζει ανελλιπώς και με πάθος την L’Humanité [το επίσημο όργανο του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος] και παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον την πορεία των λαϊκών κινημάτων στην Ευρώπη. Το 1920 διατυπώνει μια πρώτη ιδέα για το πώς μπορεί να είναι μια ενωμένη Ευρώπη μακριά από κατακτητικούς πολέμους και ιμπεριαλισμούς…

Μ’ όλα αυτά επιθυμώ να φανεί ότι ο μεν Δραγούμης εξακολουθεί να «κατηγορείται» για τις ...«πατριωτικές» του ιδέες ενώ ο [κατά την σαφή του εν προκειμένω δήλωση] «Εθνικιστής» Σικελιανός διόλου δεν μας ενοχλεί. Κι ούτε ακόμη μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο διάσημος συγγραφέας, που ακούει στο όνομα Νίκος Καζαντζάκης, θαυμάζει [σχεδόν υμνεί στην «Ιταλία» του…] τον Μουσολίνι με τον οποίο συναντήθηκε και μάλιστα δημοσίευσε την σύντομη συζήτησή τους στην «Ιταλία» του.

Ούτε όμως ο Καζαντζάκης, μήτε και ο Σικελιανός «κατηγορήθηκαν» ποτέ σαν πρωτοφασίστες ή «επιλήψιμοι» Εθνικιστές…

Μνήμη επιλεκτική και Δικαιοσύνη κατά το δοκούν... Ολοφάνερες σκοπιμότητες.

Ευχαριστώ τον κ. Νικηφορίδη που μ’ έδωσε την ευκαιρία να διατυπώσω αυτές τις σκέψεις μου.

Καλές γιορτές σε όλους!


Νώντας Τσίγκας


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 6 Δεκεμβρίου 2018, αρ. φύλλου 963

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ