 |
| ΟΔΟΣ 9.3.2023 | 1165 |
Το κείμενο που ακολουθεί παραμένει αδημοσίευτο· συντάχθηκε το 2011 με αφορμή ανάγνωση άρθρων των Νίκου Δόϊκου και Κώστα Χρυσογόνου στο ιστολόγιο "protovoulia dialogou". Ο συντάκτης της κ. Κοσμάς Μιχαήλ, αδελφός της αείμνηστης συνεργάτιδας της ΟΔΟΥ Μπέσση Μιχαήλ, κρίνοντας ότι λόγω των τελευταίων συμβάντων (δυστύχημα στα Τέμπτη) είναι και πάλι επίκαιρο, είχε την ευγένεια να το μοιραστεί με την ΟΔΟ και τους αναγνώστες της.
* * *
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΙΔΡΥΣΗ
3 Μαΐου 2011
Ορμώμενος από τις εξαιρετικές πρόσφατες αναλύσεις των Νίκου Δόικου (στον ιστιακό χώρο "protovoulia dialogou") και Κώστα Χρυσόγονου, "Επανίδρυση του Κράτους" που συνοδεύονταν και με προτάσεις, καταθέτω μερικούς προβληματισμούς.
Εισαγωγή
Όλο και πληθαίνουν οι διαπιστώσεις ότι η κρίση που διέρχεται η Ελλάδα είναι κρίση σοβαρή, βαθειά, απροσδιόριστης διάρκειας και, τουλάχιστον προς το παρόν, ότι βρίσκεται ακόμη στο στάδιο αναζήτησης λύσεων.
Πολλές οι εισηγήσεις, προτάσεις και παροτρύνσεις, από έγκριτους δημοσιογράφους, διανοητές και τεχνοκράτες για την αντιμετώπισή της. Η πρόθεσή τους και η ανιδιοτέλειά τους αδιαμφισβήτητη.
Σε όλα τα γραπτά είναι φανερό ότι οι προτάσεις είναι μελετημένες και σωστές αλλά το ερώτημα που τίθεται είναι αν αυτές είναι οι σωστές για την συγκυρία προτάσεις.
Ουδείς ασχολείται με το τώρα ως μέρος του χθες, δηλαδή με τον απολογισμό των δεσμεύσεων συγκεκριμένων ατόμων σε συγκεκριμένα αποτελέσματα, και του αύριο, δηλαδή την προγραμματισμένη υλοποίηση αυριανών στόχων, ως αναπόσπαστων στοιχείων ενός ευρύτερου σχεδίου. Οι σημερινές ενέργειες σχολιάζονται μόνο περιγραφικά ή αξιολογικά, πάντοτε αποσπασματικά, χαρακτηριζόμενες από αστοχίες και αμέλειες με τον καταλογισμό μομφής σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, όπου και εξαντλείται η (μη) διορθωτική παρέμβαση.
Παράδειγμα:
• Πριν ένα χρόνο, περίοδος που προηγήθηκε της υπογραφής του Μνημονίου, και το τώρα ήταν το υψηλό χρέος και η σχεδόν σίγουρη αδυναμία της κυβέρνησης να πληρώσει μισθούς, διαβάζαμε ότι ο έλληνας πρωθυπουργός ηγείται της κίνησης να αντιμετωπιστούν οι κερδοσκόποι και να θεσπιστούν κανόνες λειτουργίας το αγορών. Λες και ήταν η λειτουργία των αγορών και οι κερδοσκόποι που φόρτωσαν το Ελληνικό δημόσιο με δυσβάστακτα χρέη.
• Στέλεχος κόμματος επιλέγει να εμφανιστεί στην βουλή για να υπερασπιστεί το εαυτό του αλλά τελικά υποστηρίζει την αθωότητά του χωρίς να αισθανθεί την ανάγκη να αποκρούσει τις εις βάρος του συγκεκριμένες κατηγορίες.
• Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος διαπιστώνει δυσλειτουργίες των Υπουργών του και απευθύνεται σ΄ αυτούς με την παρότρυνση να σταματήσουν να λειτουργούν σαν φεουδάρχες. Αλλά ας υποθέσουμε ότι κάποιος δέχεται να σταματήσει να συμπεριφέρεται σαν φεουδάρχης. Τι προειδοποίηση λαμβάνει για το πώς θα κριθεί την επόμενη φορά. Πάνω σε ποιο έργο ευθύνης του, πάνω σε ποια χρονικά όρια, με ποιό δεσμευτικό κόστος και ποια ποιοτικά κριτήρια; Γιατί τους αποδίδεται ένας γενικός χαρακτηρισμός και δεν τους γίνεται συγκεκριμένη κριτική για τους στόχους που απέτυχαν να υλοποιήσουν; Αν ποτέ είχαν στόχους εκφρασμένους με τρόπο που επιτρέπει τον έλεγχο.
«Πρόκειται για την φεουδαρχική νοοτροπία των πολιτικών μας από την στιγμή που θα τους ανατεθεί κάποιος υπουργικός τομέας. Κατά πρώτο λόγο από το πόστο αυτό επιζητούν να εξασφαλίσουν την επανεκλογή τους. Στον στόχο αυτόν οφείλονται οι παράνομες προσλήψεις, η μισθολογική "ανύψωση" των υπαλλήλων τους και...» (1).
• Ποιος ασχολείται σήμερα με το άκρως αναποτελεσματικό δημόσιο, που θα έπρεπε να είναι ο καταλύτης οποιασδήποτε αλλαγής; Σε μια δημόσια υπηρεσία το γραφείο (Χ), ζητά από το πολίτη να στηθεί τρείς φορές έξω από ισάριθμα γραφεία του ιδίου ορόφου για να συλλέξει πληροφορίες για υπόθεσή του που διεκπεραιώνει το γραφείο (Χ). Η υπηρεσία διαθέτει μηχανογράφηση, και οι υπάλληλοι των τριών γραφείων αντλούν στοιχεία από την οθόνη του υπολογιστή τους.
• Αναγγέλλεται η εκπόνηση Επιχειρησιακού Σχεδίου Πάταξης της Φοροδιαφυγής. Δηλαδή, μας πληροφορούν ότι σήμερα θα σχεδιάσουν κάτι για το αύριο, με ορίζοντα χρόνου έξη μήνες ή ένα χρόνο. Αυτό το κάτι θα προσδιορίζει, τον σκοπό της υπηρεσίας, ποιους αφορά αυτός ο σκοπός, τους στόχους της, τον χρονισμό επίτευξής των, τους απαιτούμενους πόρους και τα μέτρα με τα οποία θα αξιολογείται η επίτευξής τους.
Όλα αυτά στον ορίζοντα χρόνου. Που είναι το τώρα; Το σήμερα; Το χθες; Ή πρόκειται για “παρθενογέννηση” νέας υπηρεσίας η αναγκαιότητα της οποίας διέφευγε της προσοχής του κράτους;
(Η με αποπνικτική θρασύτητα παραβίαση της κοινής λογικής, με την απρόκλητη διαπίστωση του κ. Πάγκαλου, αντιπροέδρου της Ελληνικής Κυβέρνησης, ότι “όλοι μαζί τα φάγαμε”, συνειδητά δεν συμπεριλαμβάνεται για σχολιασμό)
Επίσης, τα γραπτά και οι αναλύσεις εμπεριέχουν κάποια έκπληξη είτε γιατί οι θεσμοί δεν λειτούργησαν σύμφωνα με τα αναμενόμενα είτε γιατί οι άνθρωποι που θα εγγυούνταν την ορθή εφαρμογή τους απεδείχθησαν ολιγότεροι των περιστάσεων. Μα, γιατί ένα σίγουρο εξ’ αρχής γεγονός, που είναι η μικρή ή μεγάλη απόκλιση του προσδοκώμενου, αποτελεί πολύ αργότερα συμπέρασμα που εκπλήσσει και προσφέρεται ως αφετηρία και αφορμή μιας νέας έναρξης;
Μια οπτική ισορροπίας για ελπίδα εφικτής αλλαγής
Παρούσα προσέγγιση
Λειτουργούμε με την υπόθεση ότι εφ’ όσον ασχοληθούμε με την ισορροπία κάποιου συστήματος, θεσπίζοντας κανόνες λειτουργίας και ελέγχου, το σύστημα θα λειτουργεί σύμφωνα με τις επιθυμητές προδιαγραφές.
Σύμφωνα μ’ αυτήν την υπόθεση, είναι έκπληξη όταν η υγεία μας απειληθεί, ή ο τρόπος ζωής μας, όπως τον επιθυμούμε, διαταραχθεί. Μας ξαφνιάζει όταν οι συνταγματικές διασφαλίσεις ακυρώνονται ή όταν οργανωτικά σχήματα στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα.
Βολευόμαστε δε να θεωρούμε βέβαιο, ότι στην αδιάλειπτη ροή του χρόνου, όταν η ισορροπία διασαλευθεί, μάς παρέχεται η δυνατότητα να επεμβαίνουμε οποιαδήποτε στιγμή και, θεσπίζοντας καινούργιους κανόνες λειτουργίας και ελέγχου, να επαναφέρουμε το σύστημα σε κάποια ισορροπία, ίσως σταθερότερη της προηγούμενης. Εδώ, το στοιχείο χρόνος μεταξύ επέμβασης και αποτελέσματος βολικά δεν λαμβάνεται υπόψη θυσιάζοντας το ελέγξιμο τώρα. Παρακινούμενοι αρχικά από το πρόβλημα, σήμερα, προτείνουμε ενέργειες που θα αποδώσουν, αν αποδώσουν, στο βάθος χρόνου, παραγνωρίζοντας ότι αφήνουμε άλυτο και συσσωρευόμενο το σημερινό πρόβλημα μολονότι το σύστημα, όπως κτίσθηκε και λειτουργεί σήμερα, προβλέπει την επίλυση του υπάρχοντος προβλήματος.
Προτεινόμενη προσέγγιση
Μια άλλη προσέγγιση θα ήταν να θεωρήσουμε ότι η τάξη των πραγμάτων είναι η φυσική αταξία, η απροσδιοριστία, η τυχαιότητα.
Να δεχθούμε ότι οι διαταραχές του σημείου ισορροπίας δεν είναι η εξαίρεση που πρέπει να μας ξαφνιάζει αλλά ο κανόνας και ότι η διατήρηση της ισορροπίας είναι η εξαίρεση. Για τον λόγο αυτόν το σύστημα πρέπει να είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμο για αυτό-διόρθωση.
Να δεχτούμε ότι δοκιμασμένες κοινωνικές δομές και πετυχημένες επιχειρήσεις δεν έχουν τα τέλεια συστήματα που αποτρέπουν παρεκκλίσεις ή προσαρμόζονται στις αλλαγές, αλλά διαθέτουν ενσωματωμένη ετοιμότητα για την αναγνώριση των επερχόμενων αλλαγών και διόρθωση των παρεκκλίσεων, ετοιμότητα που τα καθιστά ικανά να αντιμετωπίζουν διαταράξεις και να απομακρύνουν τις πιθανότητες ανεξέλεγκτων κρίσεων.
Το πρόβλημά μας στην Ελλάδα δεν είναι ότι αγνοούσαμε πώς να καθιερώσουμε κανόνες λειτουργίας και ελέγχου. Η αποτυχία μας έγκειται στο ότι δεν είμαστε προετοιμασμένοι για το βέβαιο γεγονός, την απόκλιση από το σημείο ισορροπίας.
«Το φαινόμενο δεν έχει πολιτικό πρόσημο, είναι διακομματικό: νόμος είναι ότι ορίζει η ξεδιάντροπη κομματοκρατία....- ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα προβλήματά μας συνιστά το πραγματικό μας πρόβλημα» (2).
Διαβάζουμε συχνά στον τύπο προτάσεις για αλλαγές οι οποίες θα διορθώσουν τα κακώς κείμενα. Οι ιδέες είναι λαμπρές και η ανιδιοτέλεια των εισηγητών, όπως έχει ήδη αναφερθεί, αδιαμφισβήτητη. Αλλά το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής. Ακόμα κι’ αν οι προτάσεις αυτές θα έχουν αποτέλεσμα, αυτό θα το δούμε σε ένα-δύο χρόνια. Τι κάνουμε σήμερα;
Σήμερα ακροβατούμε σε σχοινί έτοιμο να σπάσει.
• Διακινδυνεύεται η πρόβλεψη ότι έστω κι’ αν είχαμε την πρόνοια να εφαρμόσουμε ένα η δύο χρόνια πριν τις προτάσεις που υπάρχουν σήμερα στο τραπέζι, πάλι δεν θα αποφεύγαμε τον σημερινό ζόφο.
• Το πλαίσιο λειτουργίας της πολιτείας, ως έχει, αποκλείει την διαφθορά ώστε να μην είναι χρήσιμη η συζήτηση για αλλαγή αυτού του πλαισίου για να αποφύγουμε την διαφθορά. Η διαφθορά υπάρχει παρά το πλαίσιο, αλλά κυρίως συγκαλύπτεται και έτσι παραμένει ατιμώρητη. Δεν λείπουν οι κανόνες ελέγχου και οι διαδικασίες που θα οδηγήσουν τους παραβάτες ή επίορκους σε τιμωρία και απομάκρυνση. Πρέπει να ισχύσουν όμως σήμερα.
«Με μια σειρά και επί πολλά έτη ταξικών και ρουσφετολογικών τροποποιήσεων των ποινικών μας νόμων (τις περισσότερες των οποίων εισηγήθηκαν πανεπιστημιακοί που ασκούν δικηγορία, δηλαδή υπέρ των πελατών τους) (….) φτάσαμε στο σημείο να καταλήγουν στη φυλακή κατά πλειοψηφία φτωχοί άνθρωποι, τοξικομανείς και όσοι δεν έχουν διασυνδέσεις με πολιτικούς ή ισχυρούς. Όσοι δηλαδή δεν έχουν χρήματα να πληρώσουν μια πολυτελή υπεράσπιση ή την ποινή τους ή δεν έχουν πρόσβαση σε πολιτικό για να τροποποιήσει υπέρ αυτών τον νόμο» (3).
Εντούτοις, έστω κι’ αν υπήχαν τιμωρίες δικαιότερα κατανεμημένες, πολλοί πιστεύουν, στηριζόμενοι σε μελέτες (6) ότι η “υποκινούμενη τύφλωση”, δηλαδή η τάση να παραβλέπεται η πληροφορία η οποία αντιβαίνει στο στενό ατομικό όφελος, θα απέτρεπε τον προσδοκώμενο παραδειγματισμό. Και τούτο διότι άτομα με επενδεδυμένο ατομικό συμφέρον, ακόμη και οι πλέον έντιμοι μεταξύ μας, δυσκολεύονται να είναι αντικειμενικοί και, ακόμη χειρότερα, αδυνατούν να αναγνωρίσουν την ιδιοτελή υποκειμενικότητά τους.
Το Σύνταγμα ούτε επιτρέπει ούτε ανέχεται την ανισονομία και ανισοτιμία. Γιατί κυριαρχεί σήμερα η διαπλοκή συνδικάτων και κομμάτων η οποία καταργεί την ισονομία και ισοτιμία, ακυρώνει τις σημερινές συνταγματικές επιταγές;
«Εδώ και δύο δεκαετίες, τα βασικά συνθήματα που μονοπωλούν τις προεκλογικές αναμετρήσεις είναι η κάθαρση, ο εκσυγχρονισμός και η επανίδρυση του κράτους. Πουθενά αλλού, εκτός από το πρώην κομμουνιστικό μπλοκ, δεν συναντά κανείς τέτοια εμμονή με την συγκεκριμένη θεματολογία» (4).
• Ο κατάλογος των μη επιτρεπομένων αλλά παραβιαζόμενων και παραβιασμένων σήμερα κανόνων μπορεί να γεμίσει σελίδες.
Σήμερα, όταν η ισορροπία της χώρας όχι μόνον έχει διασαλευθεί αλλά έχει παντελώς καταστραφεί, ακόμη και σήμερα, δεν είμαστε επαρκώς παρακινημένοι να προσδώσουμε στα προβλήματά μας το σωστό τους όνομα, προϋπόθεση της έναρξης διαδικασίας επίλυσής τους. Τα μέτρα που λαμβάνονται πρέπει να εμφανιστούν ότι επιβάλλονται έξωθεν μέσω μνημονίου και όχι ως αποτέλεσμα σχεδόν αμετάκλητης διαταραχής του σημείου επιθυμητής ισορροπίας της χώρας.
Χρειαζόμαστε αλλαγή σήμερα.
Για να επέλθουν οι απαιτούμενες αλλαγές όμως, απαιτείται ο εστιασμός της προσοχής της χώρας στο αντικείμενο της αλλαγής και στο προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Είναι απαραίτητο να αναληφθεί μια συντονισμένη προσπάθεια ώστε η προσοχή, τόσο αυτών που συλλογικά ή ατομικά προκαλούν την ανεπίστροφη ανισορροπία όσο και αυτών που την υφίστανται, να στραφεί προς την επιθυμητή αλλαγή. Αντί αυτού όμως, είτε από επικοινωνιακή σκοπιμότητα είτε λόγω ανικανότητας αλλοιώνεται η πραγματικότητα για μεγάλα χρονικά διαστήματα επηρεάζοντας εκθετικά την αποτελεσματικότητα της Πολιτείας να επιφέρει τις απαιτούμενες αλλαγές.
Το ενδιαφέρον σήμερα δεν είναι αν η κυβέρνηση ή η αντιπολίτευση έχουν την ορθότερη πρόταση αντιμετώπισης της κρίσης. Και οι δύο πλευρές μιλούν για κάποιο μνημόνιο και για κάποια ανάπτυξη. Το ζητούμενο είναι η συμφωνία τους σε μια λύση και στην εφαρμογή της, που ομόφωνα θα υποστηρίξουν απέναντι στον Ελληνικό λαό, έστω κι΄αν απαιτηθεί να γνωστοποιηθεί ότι η διάρκεια αυτής της ομοφωνίας έχει διετή διάρκεια.
Αν αυτή η συμφωνία δεν υπάρξει, πώς κάποιος μπορεί να ελπίζει ότι οι δημόσιοι λειτουργοί θα παρακινηθούν για να στηρίξουν την αλλαγή αφού αλλάξουν προηγουμένως οι ίδιοι. Και πώς το μεγάλο μέρος του δοκιμαζόμενου λαού θα δεχθεί να υποστεί τις θυσίες αν δεν είναι ξεκάθαρος ο ορίζοντας και ο προορισμός στο τέλος της δοκιμασίας. Πώς οι παραβάτες θα συμμορφωθούν αν δεν υπάρξει κοινός και αμετακίνητος εθνικός στόχος νοικοκυρέματος;
Οποιαδήποτε επιτυχία δεν είναι δυνατή χωρίς την διαρκή, μέρα με την μέρα, αλλαγή συμπεριφορών. Αλλά αλλαγή στην συμπεριφορά είναι πολύ δύσκολη ακόμη και σε άτομα όπου η αλλαγή συμπεριφοράς μπορεί να κάνει την διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου.
Μεγάλου σκέλους αλλαγές απαιτούν μεγάλου σκέλους αλλαγές στους εννοιολογικούς χάρτες. Σε μια επιχείρηση, οποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή που αναλαμβάνει να επιφέρει ένας ηγέτης είναι συνάρτηση της ικανότητάς του να παρακινήσει τους άλλους να εστιάσουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένες ιδέες, με ιδιαίτερη προσήλωση, επαρκή συχνότητα και όση χρειάζεται διάρκεια. Γιατί τούτο μπορεί να αγνοείται στον δημόσιο τομέα; Στην Πρωθυπουργία. Στο Υπουργικό Συμβούλιο; Στην Αξιωματική Αντιπολίτευση
Σχετικές μελέτες (5) έχουν δείξει ότι ο εγκέφαλος, το φυσικό όργανο, συνδέεται με το μυαλό, δηλαδή με την ανθρώπινη συνείδηση που σκέπτεται, αισθάνεται, ενεργεί και διαισθάνεται. Μέσω του εγκεφάλου, το μυαλό είναι ικανό για σημαντικές εσωτερικές αλλαγές ως αντίδραση στις αλλαγές του περιβάλλοντός του. Επίσης τώρα γνωρίζουμε ότι το μυαλό αλλάζει ως συνάρτηση του πού ένα άτομο συγκεντρώνει την προσοχή του. Η εστιασμένη προσοχή συνεχώς ανασχηματίζει τα κυκλώματα του νοητικού χάρτη.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, το ηγετικό στέλεχος μιας επιχείρησης θα επιχειρούσε να κάνει ξεκάθαρα γνωστή την μεγάλη εικόνα του επιδιωκόμενου και στη συνέχεια να στρέψει την προσοχή των στελεχών του στις νέες συμπεριφορές με την συχνότητα και διάρκεια που απαιτείται ώστε αυτές να αποτυπωθούν σε σταθερό κύκλωμα συνάψεων.
Αν τα παραπάνω είναι ορθά, πώς είναι δυνατόν να πετύχουν οι τόσο απαραίτητες αλλαγές στον δημόσιο τομέα, στην κοινωνία εν γένει, αν δεν γίνει προσπάθεια να αλλάξουν τα άτομα που θα τις στηρίξουν. Πώς μπορούν να αλλάξουν συμπεριφορές τα άτομα αν η μεγάλη εικόνα είναι απροσδιόριστη και πολλές φορές σκόπιμα συγκεχυμένη; Πώς η μεγάλη εικόνα μπορεί να προσδιοριστεί όταν τα δύο μεγάλα κόμματα καμώνονται ότι έχουν διαφορετικές προτάσεις και του καθενός είναι καλύτερη του άλλου όταν όλοι γνωρίζουμε ότι είναι οι ίδιες (κάποιο μνημόνιο με ανάπτυξη). Ή κι’ αν ακόμη υπάρχουν διαφορές, ας υποθέσουμε στο πώς αν όχι στο τι, πώς είναι δυνατόν ν’ ακολουθούν τις ίδιες συμπεριφορές που μας οδήγησαν στα σημερινά αδιέξοδα και η κατρακύλα των κοινωνικών δομών μας να μην αποτελεί επαρκές κίνητρο για ν’ αλλάξουν οι ίδιοι;.
Οι προτάσεις μιας άλλης προσέγγισης που αναφέρθηκαν παραπάνω στόχο έχουν να συμπληρώσουν το πώς θα μπορούσαν να αυξηθούν οι πιθανότητες επιτυχούς υλοποίησης των εισηγήσεων που πραγματεύονται το τι πρέπει να γίνει.
Παραπομπές
(1) Καθημερινή, μέρος κειμένου με την υπογραφή του κ. Σ. Ζούλα(2) Καθημερινή, μέρος κειμένου με την υπογραφή του κ. Χ. Τσούκα, καθηγητή στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick(3) Καθημερινή 31/3/11, μέρος κειμένου με την υπογραφή του κ. Β. Φλωρίδη, αντεισαγγελέως Εφετών(4) Καθημερινή, μέρος κειμένου με την υπογραφή του κ. Kevin Featherstone, καθηγητή στο LSE, όπου και διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο(5) The Neuroscience of Leadership , by David Rock and Jeffrey Schwartz(6) Herald Tribune, “Stumbling into bad behavior” by Max H. Bazerman and Ann E. Tenbrunsel».
Φωτογραφία: Ουίλλιαμ Τέρνερ (1775-1851) Βροχή, ατμός και ταχύτητα. Ο Μέγας Δυτικός Σιδηρόδρομος (1844), λάδι σε καμβά 91 χ 121,8 cm, Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 9 Μαρτίου 2023, αρ. φύλλου 1165.
Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.