ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν
Α. 20.9.2018 ΟΔΟΣ. Ο ακάματος της πένας συμπατριώτης μας κ. Αναστάσιος Πηχιών, στην εργασία του «Η θρησκευτική ζωή στην αρχαία πόλη» ["εδώ"], μας θυμίζει την Εργάνη, άλλο επίθετο της θεάς Αθηνάς στην αρχαία Αθήνα. Η Εργάνη, από την λέξη έργον, η εργάτις, η προστάτιδα των τεχνιτών. Πράγματι, οι πρόγονοί μας, με την θεοσέβειά τους, ήθελαν να έχουν μεγάλους θεούς, αίφνης τον Απόλλωνα, την Ήρα, τον Ποσειδώνα, αλλά και τους... μικρούς, π.χ. την Εκάτη ή και τους τοπικούς (πρβλ Ηρακλής). Σχετική με την Εργάνη αρχαία λέξη: τα έργανα = τα εργαλεία.
Β. 12.9.2018 τοπικός τύπος. Αργούσαν να στείλουν βοήθεια, και έτσι εξασθένιζε η άμυνα των μαχητών. Το ρήμα εξασθενίζω είναι μεταβατικό, δηλαδή παίρνει αντικείμενο, όπως π.χ. «Οι Αθηναίοι τειχίζουν την πόλη». Η κακή νόσος εξασθενίζει τις δυνάμεις του, δηλαδή τις μειώνει. Έτσι, το ορθόν: η άμυνα εξασθενούσε στην έννοια αδυνάτιζε, ελαττωνόταν. Το εξασθενώ, αμετάβατο, δηλαδή χωρίς αντικείμενο, σημαίνει: χάνω τις δυνάμεις μου. Με τις μέρες, το σώμα της γιαγιάς, λόγω της αρρώστιας, εξασθενεί. Έτσι λέμε: η εξασθένηση του Βυζαντινού Κράτους έφερε δυστυχώς την Άλωση (1453μ.Χ). Πώς να αντιδρούσε αποτελεσματικά ένα εξασθενημένο Κράτος;
Γ. 28.9.2018. Πολύ καλή (γνωστή) δασκάλα έδωσε προχθές στους μαθητές Γ’ τάξεως δημοτικού άσκηση για εμπέδωση Γραμματικής, να κλίνουν: ο ανθηρός κήπος, η άσπρη μπογιά, το ξύλινο τραπέζι, στον ενικό και πληθυντικό αριθμό. Πολύ καλή άσκηση, αλλά το ουσιαστικό η μπογιά κρύβει παγίδα. Ασφαλώς πρέπει να εξηγήσουμε στους μικρούς μαθητές ότι στην Γενική πληθυντικού δεν μπορούμε να γράψουμε ή να ειπούμε... των μπογιών (!). Το έχουμε τονίσει αρκετές φορές. Λέξεις ξένες (η μπογιά προέρχεται από την Τουρκική γλώσσα), όπως η μόδα, η πρόζα, η φιγούρα, η μπόρα* και πολλές άλλες, καθώς και λέξεις και λαϊκές, όπως οι χαζομάρες, οι σκασίλες, οι κουταμάρες, η βουβαμάρα, κ.ά, δεν έχουν γενική πληθυντικού.
Δ. 27.9.2018 τοπικός τύπος. α) Είχε υποβληθεί υπόμνημα στον υφυπουργό όντας βουλευτής. Κάποια ασυνταξία. Στην πρόταση. Το όντας δεν ταιριάζει. (την υφυπουργό, αιτιατική, βουλευτής ονομαστική). Πιο σωστά θα ήταν: Στην υφυπουργό, που ήταν βουλευτής, υποβλήθηκε... Αν το διατυπώσετε στην καθαρεύουσα, θα φανεί ότι το όντας δεν ταιριάζει. «Είχεν υποβληθεί υπόμνημα εις την υφυπουργόν τότε βουλευτήν ούσαν ή ότε ήτο βουλευτής». β) Η υφυπουργός είπε ότι θα καταβάλει τα μέγιστα. Τι είναι αυτά τα μέγιστα; π.χ. θα καταβάλει χρήματαπλείστα; μέγιστα; Μάλλον ήθελε να ειεπί: Θα καταβάλει μεγίστη προσπάθεια, θα κάνει το παν, θα καταβάλει την μεγαλύτερη προσπάθεια από όση χρειάζεται.
(*) Η μπόρα, λέξη ιταλική, αντιδάνειο (σημειωτέον), καθότι στα αρχαία ελληνικά ήταν ο βορέας (ο βορράς). Πήραν την ελληνική λέξη οι Ρωμαίοι και στην λατινική την είπαν boreas. Στην μεσαιωνική εποχή πήραμε...πίσω την λέξη μας με το λατινικό της ένδυμα και το boreas το είπαμε μπόρα, η μπόρα = καταρρακτώδης βροχή, υετός, μικρής διάρκειας.
Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Οκτωβρίου 2018, αρ. φύλλου 954
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.