13.1.19

ΑΝΑΣΤΑΣΗ Κ. ΠΗΧΙΩΝ: Θρησκεία: Η θρησκευτική ζωή στην αρχαία πόλη [III]


ΟΔΟΣ 27.9.2018 | 953

Ἄλλες θεότητες, πού ἦλθαν ἀπὸ τὸ ἐξωτερικὸ στὴν Ἑλλάδα καὶ εἶχαν ἀπήχηση στὸ λαό, ἦταν οἱ Κάβειροι, ὁ Σαβάζιος, ὁ Διόνυσος καὶ ὁ Ἄδωνις μὲ τὶς μυστηριακές τους λατρεῖες, ἰδίως στὸν γυναικεῖο πληθυσμὸ γιατί οἱ γυναῖκες εἶναι ἀπὸ τὴ φύση τους πιὸ συναισθηματικές. Στὴ λατρεία τοῦ Ἄδωνι, ὁ ὁποῖος συμβόλιζε τὸν κύκλο τῆς βλάστησης, οἱ γυναῖκες καλλιεργοῦσαν φυτὰ μέσα σὲ γλάστρες. Ἐκεῖ αὐτά φύτρωναν γρήγορα καὶ σὲ λίγο μαραίνονταν. Οἱ γυναῖκες θρηνοῦσαν τὸν Ἄδωνι, ἔσκιζαν τὰ ροῦχα τους καὶ χτυποῦσαν τὸ στῆθος τους. 

Στὸ πλαίσιο τῆς λαϊκῆς λατρείας πρέπει νὰ ἐντάξουμε καὶ τὴν οἰκογενειακὴ λατρεία. Εἴπαμε πάρα πάνω γιὰ τὸν Δία ὡς προστάτη τοῦ σπιτιοῦ. Ὅλοι οἱ Ἄρειοι λαοὶ ἔδιναν στὸν Δία τὸ ὄνομα πατήρ, οἱ Ρωμαῖοι μάλιστα τὸ συγχώνευσαν σὲ μιὰ λέξη καὶ σχημάτισαν τὸ ὄναμα Jupiter. Κάθε σπίτι εἶχε ἕνα βωμὸ στὴν αὐλή του ἀφιερωμένο στὸν Δία Ἔρκειο, τὸν προστάτη τοῦ σπιτιοῦ.

Ἄλλη μορφὴ τοῦ Δία, πού λατρεύανε στὸ σπίτι, ἦταν τοῦ Δία Κτήσιου. Ἦταν ἡ πιὸ παράξενη μορφὴ τοῦ Δία, γιατί ὁ θεὸς τοῦ οὐρανοῦ παρουσιάζεται μὲ μορφὴ φιδιοῦ. Ἦταν ὁ προστάτης τοῦ σπιτιοῦ καὶ τῶν ἀποθηκῶν. Ἀκόμη καὶ σήμερα σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς Ἑλλάδος τὸ φίδι, πού ζεῖ στὸ σπίτι, τὸ φροντίζουν (τοῦ δίνουν νὰ πιῆ γάλα), ἀποφεύγουν νὰ τὸ σκοτώσουν καὶ τὸ θεωροῦν σὰν προστάτη τοῦ σπιτιοῦ.

Ὁ Hans G. Wunderlich¹², καθηγητὴς τῆς γεωλογίας στὸ πανεπιστήμιο τῆς Στουτγάρδης, ἀνέπτυξε μιὰ νέα θεωρία γιὰ τὴ θεοποίηση τοῦ φιδιοῦ τοῦ σπιτιοῦ καὶ τῆς λατρείας αὐτοῦ, ἰδίως στοὺς Μινωϊκοὺς χρόνους, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τίς ἀνασκαφὲς τῆς Κνωσσοῦ. Ἡ κοινωνία ἦταν γεωργικὴ καὶ οἱ γεωργοὶ ἐναποθήκευαν τὰ γεννήματά τους σὲ μεγάλα πιθάρια στὸ ὑπόγειο τοῦ σπιτιοῦ τους. Ἀπὸ τὴ συγκομιδὴ αὐτή ἐξαρτοῦσαν τὸ σπόρο γιὰ τὴν προσεχῆ σπορὰ καὶ τὴν διατροφὴ τους ὅλο τὸ χρόνο μέχρι τὴ νέα συγκομιδή. Τὰ ποντίκια ὅμως ἔτρωγαν τὰ ἀποθηκευμένα τρόφιμα καὶ ἦταν μιὰ φοβερὴ πληγὴ γιὰ τὸν γεωργικὸ πληθυσμό. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, γνωρίζουμε ὅτι τὰ φίδια τρῶνε τὰ ποντίκια. Ἔτσι τὸ φίδι θεωρήθηκε φύλακας τοῦ σπιτιοῦ γιατί ἐξωλόθρευε τὰ ποντίκια τοῦ σπιτιοῦ. 

Μπροστὰ στὰ σπίτια εἶχαν πολλὲς φορὲς ἕνα ὁμοίωμα τῆς τρίμορφης μορφῆς τῆς Ἑκάτης στὴν ὁποία προσεύχονταν βγαίνοντας ἀπὸ τὸ σπίτι, ἰδίως οἱ γυναῖκες, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἀριστοφάνης στὴν Λυσιστράτη. Σ’ ὅλες αὐτές τὶς θεότητες τοῦ σπιτιοῦ προσέφεραν θυσίες καὶ χόες καὶ σπονδές, ὅπως καὶ στὴν ἑστία, πού βρίσκονταν στὸ κέντρο τοῦ σπιτιοῦ καὶ λατρεύονταν ὡς θεά. Τόση ἦταν ἡ ἱερότητα τῆς Ἑστίας, ὥστε ὅποιος κάθονταν ἐπάνω της ἦταν ἱερὸς καὶ κανένας δὲν μποροῦσε νὰ τὸν βλάψει γιατί ἔμπαινε κάτω ἀπὸ τὴν προστασία τῆς οἰκογενείας καὶ τῶν θεῶν. Ἦταν σὰν ἕνας τρόπος υἱοθεσίας τοῦ ξένου γιατί τὸ νεογέννητο παιδὶ τῆς οἰκογένειας συνηθίζονταν νὰ τὸ φέρνουν γύρω ἀπὸ τὴν ἑστία καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτό γίνονταν δεκτὸ ἀπὸ τὴν οἰκογένεια. Τὴν τελετὴ αὐτή, πού γίνονταν τὴν Πέμπτη ἡμέρα, τὴν ἔλεγαν ἀμφιδρόμια. Στὴν Ἑστία προσέφεραν πάντοτε τὰ πρῶτα κομμάτια ἀπὸ κάθε θυσία, πού γίνονταν στὸ σπίτι, ὑπῆρχε δὲ καὶ μιὰ παροιμία στὴν Ἑλλάδα ἡ ὁποία ἔλεγε: «Ἀφ’ Ἑστίας ἄρχεσθαι» δηλαδὴ νὰ ἀρχίζεται ἀπὸ τὴν Ἑστία, μὲ ἄλλα λόγια σωστά. 

Ἡ λατρεία τῶν Ἐρμῶν καὶ τῶν πετροσωρῶν στὰ σταυροδρόμια ἦταν καὶ αὐτή λαϊκή. Αἱ Ἐρμαῖ ἦταν πέτρινοι στῦλοι μὲ κεφαλὴ στὴν κορυφὴ καὶ φαλλὸ στὴ μέση καὶ τοποθετοῦνταν στὴν ἄκρη τῶν δρόμων. 

Εἶναι παλιά συνήθεια τῶν λαῶν νὰ πετάει ὁ στρατοκόπος μιὰ πέτρα στὸ σωρό, θαρῶντας ὅτι πετάει μαζί της καὶ τὸν κόπο. Ἡ πέτρα ἔχει ἐπίσης καὶ ἔνα ”ἀποτρόπαιο“ χαρακτῆρα γιατί χρησίμευε ὡς τὸ πρῶτο καὶ τὸ πιὸ πρόχειρο φονικὸ ὅπλο. Ὅπως, ὅταν ρίχνεται, ἀποδιώχνει τὸν ἐχθρό ἢ τὸ θεριό, ἔτσι ἀποδιώχνει καὶ τὸ κακό. Εἶναι μιὰ χρήση πού κρατάει στὸν λιθοβολισμὸ καὶ τίς δυὸ σημασίες της. 

Ὁ λιθοβολισμὸς δὲν ἦταν στὴν ἀρχή τρόπος θανατωμού, ἀλλά τὸ ξεσήκωμα τῆς κοινότητος καὶ τὸ διώξιμο τοῦ κακούργου. Ὁ ὁμαδικός του χαρακτήρας ἔχει καὶ κάτι ἀπὸ τὸν καθαρμό, «καθένας ρίχνοντας τὴν πέτρα του, πετᾶ ἀπὸ πάνω του καὶ τὸ μίασμα, γι’ αὐτό καὶ ἡ κυρία χρήση τοῦ λιθοβολισμοῦ εἶναι σὲ πράξεις ἱεροσυλίας»¹³. Τό πτῶμα τοῦ λιθοβολισμένου δὲν θάβεται, ἄλλα σκεπάζεται ἀπὸ τὶς πέτρες. Ὁ λιθοβολισμὸς ἦταν συχνὸς στὴν προϊστορικὴ ἀρχαία Ἑλλάδα. Ὁ μύθος λέγει, ὅτι ὅταν οἱ θεοὶ δίκασαν τὸν Ἑρμῆ γιὰ τὸν φόνο τοῦ Ἀργοῦ, γιὰ νὰ μὴ τὸν καταδικάσουν, τοῦ πέταξαν τοὺς πέτρινους ψήφους τους, δηλαδὴ τὸν λιθοβόλισαν. Ἔτσι βγαίνει τὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ λατρεία τῶν Ἐρμῶν εἶχε μιὰ σημασία καθαρμοῦ. 



-συνεχίζεται-


Υποσημειώσεις

(12) Hans Georg Wunderlich : The Secret of Crete.
(13) Παναγή Λεκατσά : Ἡ Καταγωγή τῶν Θεσμῶν, ἐθίμων καί Δοξασιῶν. Ἀθήναι 1951, σελ. 95


Φωτογραφία: Μινωϊκή θεά των όφεων, περ. 1600 π.Χ. Αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου, Κρήτης.


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 27 Σεπτεμβρίου 2018, αρ. φύλλου 953


Σχετικά:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ