21.1.18

ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική


ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν



Α. 3.6.2017 Εστία (;). Ντελίριο έπαθαν οι Βουλευτές του …, όταν άκουσαν ότι θα φορέσει γραβάτα. Ντελίριο (το), ουσιαστικό από το λατινικό delirium = παραλήρημα, έξαλλος ενθουσιασμός (τον βλέπουμε στις κερκίδες των ποδοσφαιρικών αγώνων). Στην καθαρεύουσα η φρενίτις (της φρενίτιδος. Το δε παραλήρημα (παρά + λήρος = φλυαρία, στωμυλία. Πρβλ εκκλησιαστικό δοξαστικό: λήρος εδόκει αυτοίς τα ευαγγέλια).

Β. (από βιβλίο) Κρητικό λεξιλόγιο α) Αναφέρεται: ξαθέρια = η αφρόκρεμα, ότι καλύτερο. Το ορθόν: ό,τι καλύτερο. Η δε λέξη ξαθέρια πρέπει ετυμολογικά να προέρχεται από την αρχαία λέξη ο αθήρ, του αθέρος, όπως ο αήρ, του αέρος, δημοτική ο αθέρας. Σημασίες της λέξης: 1. Είναι το άγανο στο στάχυ 2. Όταν θέλουμε να ειπούμε: Αυτό το μαχαίρι κόβει πολύ καλά, δηλαδή έχει οξεία όψη, λέμε: Το μαχαίρι αυτό είναι αθέρας. Εξ αυτού προκύπτει ότι αθέρας είναι το πιο εκλεκτό μέρος ενός συνόλου. Ευκαιριακώς: Πολλοί νέοι αμφιβάλλω αν ξέρουν την λέξη άγανο (το). Όπως πριν από πολλά έτη αγνοούσαν την λέξη άμιλλα. (Άραγε να την ξέρουν και σήμερα όλοι;). Μη παραξενεύεστε! 16ετής μαθητής με ρώτησε τι είναι το αλώνι(!). το άγανο λοιπόν: Το στάχυ του σιταριού ή του κριθαριού προς τα άνω είναι αιχμηρό, μυτερό σαν βελόνα. Αν πιάσετε τέλη Ιουνίου στάχυα λίγο απρόσεχτα, θα τσιμπηθείτε. β) Θα ακούσεις επιτήδειες μαντινάδες. Η αρχαία λέξη επιτήδειος, από το επίτηδες, χρησιμοποιείται και σήμερα: ο ειδικός, ο κατάλληλος για ένα σκοπό. Συνώνυμη: ο πρόσφορος. Στην Κρητική διάλεκτο: ο κατάλληλος στην στιγμή, στην περίσταση. Όταν για δεύτερη φορά, (καλοκαίρι 1971) σε χωριό του Κισσάμου Χανίων βρέθηκα σε παρέα με τσικουδιά, ένας καλλίφωνος Κρητίκαρος την στιγμή έπλασε μαντινάδα:
Μ’ αρέσουνε τα λούλουδα, βασιλικοί πρό πάντων
Τέθοια ‘πιτήδεια συντροφιά, δεν είδα τέλος πάντων!

Γ. Πάλι από το βιβλίο, κάτι για τον αρχαϊσμό της κρητικής διαλέκτου:
Πλούσια τα ‘μπεψεν ο Θεός σ’ αυτή τη γη τα δώρα (στην Κρήτη). Τα ‘μπεψεν: Αναύξητος Αόριστος στην δημοτική: πιστεύω – πίστεψα, φεύγω – φύγαμε (όχι εφύγαμε). Του αρχαίου ρήματος πέμπω. Τα έπεμψε τα δώρα, τα έστειλε. Πρβλ η μπομπή. Ο Κρητικός ποιητάρης – στιχουργός με τον δικό του τρόπο υμνεί, εκθειάζει την Κρήτη που διατηρεί διαχρονικά την παράδοση. «Η Κρήτη στέκεται σε σταθερές κολώνες». Το ορθόν: Οι κολόνες. Σταθερές κολόνες εννοεί τα αναλλοίωτα ήθη και έθιμα και άλλα στοιχεία της κρητικής παράδοσης.

Δ. 10 – 11.6.2017 Εστία. Το θέατρο αυτό «μετονομάσθη»… Το ορθόν: μετωνομάσθη (εσωτερική χρονική αύξηση όπως: υπακούω – υπήκουσα, συναισθάνομαι – συνησθάνθην, κλπ στην αρχαία και καθαρεύουσα). Ονομάζω – ωνόμαζον. Ακούω – ήκουον, ήκουσα. Στον Στρατό: Ο Παύλος Τρυφανόπουλος ωνομάσθη Αθυπολοχαγός.

Ε. Αναφέρεται ο Σαράντος Καργάκος στον τόμο Ιστορία της Κωνσταντίνου Πόλεως στον Αρσλάν, παλαιό Αρχηγό των Σελτζούκων Τούρκων. Το όνομα του βάρβαρου ηγέτη σημαίνει: γενναίο λιοντάρι. Οι Πόντιοι Έλληνες άκουγαν το όνομα, δυσπρόφερτο, ρσλ, και το εξελλήνισαν. Το είπαν: ο Ασλάνης. (Ένας λεβέντης, τολμηρός, παλληκάρι, για τον Πόντιο είναι Ασλάνης, δηλαδή λιοντάρι).

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 22 Ιουνίου 2017, αρ. φύλλου 891

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ