Α. 24.6.2017 (από βιβλίο) α) Από τα χρόνια και τις βροχές γκρέμισε (!) το σπίτι. Το γκρεμίζω είναι ρήμα ενεργητικό. Οι μηχανικοί με την τεχνολογία τους γκρεμίζουν, κρημνίζουν, κατεδαφίζουν την πολυκατοικία. Θυμούμαι το αμίμητο – τίτλος τότε στην εφημερίδα Μακεδονία, Ιούνιος 1978 – με τον σεισμό της Θεσσαλονίκης: Πώς γκρέμισε (!) η πολυκατοικία. Είχε γίνει τότε σχόλιο μεταξύ ημών των φιλολόγων. Το ορθόν: Πώς κατέρρευσε η πολυκατοικία. Από την φθορά των χρόνων κατέρρευσε το σπίτι. β) σπατάλησε ότι είχε μείνει. Το ορθόν: Ό,τι είχε μείνει (οτιδήποτε).
Β. 24.6.2017 (από την κρητική διάλεκτο) Χθες αργά έθεκα (ή έθεσα) στην έννοια του κοιμήθηκα. Από το αρχαίο έθηκα, αόρ.β’ του ρήματος τίθημι. Οι Πόντιοι είναι πιο κοντά στους αρχαίους: εθέκα το ψωμίν σο ντουλάπ’. (εθέκα = έθηκα = τοποθέτησα, έβαλα το ψωμί.) Για το κοιμάμαι δε λένε έθεκα αλλά το αρχαίο κείμαι. Για τον τεμπέλη, τον οκνηρό, λένε: Ούλον του Θεού την ημέραν κείται! = είναι ξαπλωμένος, κοιμάται.
Γ. κρητική μαντινάδα: Μα κάνω χάζι που θα βρει άνταρ σωστό και ντρέτο! α) το πού από ερώτηση πλάγια, συνεπώς πού τονιζόμενο β) ντρέτο: κατάλοιπο από τα ιταλικά = ίσιο, ευθύν, σωστό άνδρα. Σκέφτομαι χαιρέκακα… Πού θα βρει άνδρα ευθύν, σωστό!
Δ. Πάλι, άλλη μαντινάδα: Εσύ την έχεις, μάθια μου, τη χιλετζιά στο αίμα, σ’τσι δέκα λέξεις που θα πεις, οι δώδεκα είναι ψέμα! Η χιλετζιά = δόλιος τρόπος, απάτη, εξαπάτηση. Στα χωριά μας λέγαμε (σώζεται και σήμερα): Αυτός παίζει χιλέα, είναι χιλιτζιάρης. Δεν ξέρω πόθεν προήλθε η λέξη. Στο παιχνίδι κάνει πονηριές για εξαπάτηση, δεν παίζει σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού.
Ε. Πάλι, άλλη μαντινάδα: Την ογρασιά στα μάθια μου, Θε μου, σταμάτησέ την… Η ογρασιά = η υγρασία, το δάκρυ. Γλωσσολογικά, πώς στην Κρητική διάλεκτο το ύψιλον έγινε όμικρον; Το ύψιλον μέχρι το 1000μ.Χ. -εποχή Φωτίου- προφερόταν ως το γαλλικό ü. Αυτήν την προφορά διασώζει η Ποντιακή. Οι Πόντιοι τα άχυρα τα λένε achüra, ü προφέρεται μεταξύ ι και ου. Στην μιλιά τοπικών ιδιωματισμών, το όμικρον και το ου είναι πολύ κοντά στην προφορά: ο Γιάννης, ου Γιάνν’ς, όλα – ούλα. Έτσι και η ογρασιά των Κρητών.
Στ. 18.6.2017 Για την παροιμιώδη φράση: Κάτι τρέχει στα λάχανα! Ή Σπουδαία τα λάχανα! Ειρωνεία για κάποιον που σπουδαιολογεί για κάτι ευτελές και ασήμαντο. Μάλλον ανάγεται σε αρχαία ελληνική προέλευση. Υπήρχε στην εποχή του Αριστοφάνους η παροιμιώδης φράση: κόρχορος εν λαχάνοις. Ο κόρχορος είναι άγριο, ευτελές, πικρό λάχανο. Η παροιμία λεγόταν για άνθρωπο, που παριστάνει τον εαυτό του μεγάλο. Δηλαδή: Να! Και το ευτελές και πικρό λάχανο ανάμεσα στα καλά λάχανα! Με την ευκαιρία, η λέξη ο κόρκορος ή κόρχορος και η κορκορυγή = το γουργούρισμα των κενών εντέρων. Γενικά, κάθε υπόκωφος θόρυβος. Δεν λέμε μερικοί: Η κοιλιά μου κάνει χουρ-χουρ… Διασώζει με παραφθορά την λέξη ο κόρχορος.
Ζ. 13.6.2017 τοπικός τύπος. Ίσως είναι κόμμα υπό εκκόλαψη. Η λέξη από το αρχαίο και λόγιο ρήμα εκκολάπτω (εκ + κολάπτω). Το ρήμα λέγεται για πτηνά: βοηθώ την εκκόλαψη, δηλαδή την έξοδο των νεοσσών από το αυγό (σημερινή γραφή: αβγό). Ο νεοσσός = το πουλάκι. Μεταφορικώς: φοιτητής της Ιατρικής σε πτυχιακές εξετάσεις: εκκολαπτόμενος γιατρός, εκκολαπτόμενος δικηγόρος. (Η πρώτη σημασία του κολάπτω = τρυπώ, σκαλίζω, τσιμπώ με το ράμφος, εξ ού και το πτηνό δρυοκολάπτης, την δρυν κολάπτει, δηλαδή τρυπά τον κορμό της βελανιδιάς με το ράμφος του).
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 6 Ιουλίου 2017, αρ. φύλλου 893
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.