ΕΛΠΙΔΑΣ ΣΙΣΚΟΥ: Μουσική | Πώς βοηθά τους ανοϊκούς ασθενείς

ΟΔΟΣ 21.9.2017 | 902

«Όταν με ενθάρρυνε ένας μουσικοθεραπευτής να τραγουδήσω στον σύζυγό μου που είχε χαθεί μέσα στην ομίχλη του Αλτσχάιμερ, για πολλά χρόνια, αυτός με κοίταξε και φαινόταν πως με αναγνώριζε. Την τελευταία ημέρα της ζωής του, άνοιξε τα μάτια του και με κοίταξε βαθιά, όταν του τραγούδησα τον αγαπημένο του ύμνο. Θα είμαι για πάντα ευγνώμων που μοιραστήκαμε αυτή την τελευταία στιγμή. Η Μουσικοθεραπεία μου έδωσε αυτή την ανάμνηση, ένα δώρο που δεν θα ξεχάσω ποτέ»

(Η σύζυγος ενός άνδρα με σοβαρή άνοια).

Η μουσικοθεραπεία δεν είναι ένας ιδιαίτερα γνωστός επιστημονικός κλάδος στην Ελλάδα, αν και υπάρχει από το 1919, ως πανεπιστημιακό μάθημα και από το 1971 και έπειτα ως εφαρμοσμένη επιστήμη. Ένας σύντομος ορισμός της είναι: η κλινική και εμπειρικά τεκμηριωμένη χρήση της μουσικής από ειδικευμένο θεραπευτή, ο όποιος με επιστημονικές μεθόδους αξιοποιεί τις συναισθηματικές, επικοινωνιακές και εκφραστικές ιδιότητες της μουσικής για θεραπευτικούς σκοπούς. Αποβλέπει στην χρήση των ήχων και της μουσικής στα πλαίσια μιας θεραπευτικής σχέσης, αποσκοπώντας στην επαναφορά, στην διατήρηση και στην προαγωγή της ψυχικής, σωματικής και πνευματικής υγείας. Η μουσικοθεραπεία, για την άνοια και την νόσο Alzheimer, δεν διαφέρει πολύ στην φιλοσοφία της, από την θεραπεία με την χρήση μουσικής για οποιοδήποτε άλλη κατάσταση ή πάθηση. Προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες, με απώτερο σκοπό την ποιοτικότερη διαβίωση του ατόμου. Η εφαρμογή της στην χώρα μας είναι περιορισμένη, παρόλα αυτά δεν παύει να υπάρχει.

Ο Oliver Sacks, διάσημος νευρολόγος, αναφέρει σε μία από τις πολλές ομιλίες του: «Η δύναμη της μουσικής είναι αξιοσημείωτη... Κάποιος μπορεί να δει ασθενείς με Πάρκινσον ανίκανους να περπατούν να χορεύουν αρκετά καλά, ασθενείς σχεδόν ανίκανους να μιλήσουν να τραγουδούν με μεγάλη ευκολία... Νομίζω πως η θεραπεία με μουσική είναι ζωτικής σημασίας και απαραίτητη σε ιδρύματα για ηλικιωμένους και ανθρώπους με νευρολογικές παθήσεις». Τα συγκεντρωτικά στοιχεία δείχνουν πως οι άνθρωποι που πάσχουν από άνοια απολαμβάνουν την μουσική και έχουν την ικανότητα να ανταποκρίνονται σε αυτή, ακόμη και όταν η λεκτική επικοινωνία έχει χαθεί. Αυτό συμβαίνει γιατί η αντίδραση στα ρυθμικά σχήματα είναι αυθόρμητη (στο τμήμα του εγκεφάλου που αφορά την κίνηση), με ελάχιστη απαίτηση ή και καθόλου για γνωστική νοητική λειτουργία. Παραδόξως, τα άτομα μπορούν να θυμηθούν, να παράγουν μουσική, να τραγουδήσουν και να συνθέσουν και στα σοβαρά στάδια της νόσου. Ένας μεγάλος αριθμός μελετών που αναφέρονται στη βιβλιογραφία ισχυρίζονται ότι η μουσικές παρεμβάσεις έχουν θετικά αποτελέσματα στη συμπεριφορά, την ταραχή, τη διάθεση, το συναίσθημα και τη νόηση.

Η μουσικοθεραπεία μπορεί να υιοθετηθεί σαν μία πρακτική των ιδρυμάτων νοσηλείας ηλικιωμένων, αλλά και σαν μία μεμονωμένη θεραπεία κατ’ οίκον. Για παράδειγμα, μπορεί να κάνει την ατμόσφαιρα του χώρου φιλοξενίας (κάποιου ιδρύματος) πιο ευχάριστη, να βελτιώσει την κοινωνικότητα και να μειώσει την αίσθηση της μοναξιάς. Όσον αφορά την εφαρμογή της ατομικά, μία μουσική που είναι χαλαρωτική, ανεξάρτητα από το αν είναι γνωστή, μπορεί να έχει ευεργετικές ιδιότητες για ένα άτομο με άνοια, όπως στην περίπτωση που χρησιμοποιείται για την χαλάρωση πριν από τον ύπνο ή σε περιπτώσεις όπου το άτομο αισθάνεται κάποια νευρικότητα. Μία πιο ρυθμική μουσική μπορεί να βοηθήσει το άτομο που είναι έτοιμο να κοιμηθεί κατά την διάρκεια του γεύματος ή του μπάνιου και στην μετακίνηση από το ένα δωμάτιο στο άλλο.

Η χρήση της μουσικής πολλές φορές συνίσταται πριν την εμφάνιση κάποιας δυσλειτουργικής συμπεριφοράς για την διευκόλυνση της καθημερινότητας του ατόμου αλλά και των φροντιστών. Ταυτόχρονα παρατηρούμε, αυτό το μοναδικό χαρακτηριστικό της γνώριμης μουσικής, την ικανότητα της να προκαλεί ταυτόχρονα μνήμες και συναισθήματα, σε αντίθεση με άλλες ευχάριστες ασχολίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν τη μουσική με σημαντικά γεγονότα και ένα ευρύ φάσμα των συναισθημάτων. Έτσι, το άτομο με άνοια έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τον εαυτό του, την ιστορία του και να ξανά βρει την ταυτότητα του, να βιώσει τον χρόνο. Ακόμη, του δίνεται η αφορμή για να βελτιώσει τις γλωσσικές και επικοινωνιακές του δεξιότητες.

Είναι αναγκαία η αντιμετώπιση της συμπτωματολογίας της άνοιας, τόσο για τους ασθενείς της νόσου, όσο και για τους φροντιστές τους, που συνήθως είναι συγγενείς πρώτου βαθμού. Το αίσθημα της απώλειας και της κούρασης, κυριαρχεί τους φροντιστές και η επιδίωξη μίας κοινής ευχάριστης εμπειρίας είναι πολύ σημαντική. Από την άλλη, οι ασθενείς βιώνουν ανεξήγητο γι’ αυτούς υπαρξιακό άγχος, χάνουν την ικανότητα να εκφράζουν τις σκέψεις και την στοργή προς τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Συνεπώς, τις περισσότερες φορές οδηγούνται στην λήψη αντικαταθλιπτικής αγωγής. Τα ευρήματα της έρευνας των Clark, M.E., Lipe, A.W., &Bilbrey, M. (1998) και η έρευνα των H. B. Svansdottirand J. Snaedal (2006), δείχνουν τις θετικές επιδράσεις της προτιμώμενης μουσικής από τους ασθενείς, στην μείωση της ταραχής και της αναστάτωσης τους. Σε αυτή την περίπτωση, οι φροντιστές δεν έχουν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση της αναταραχής και του έντονου άγχους, αλλά μπορούν να μοιραστούν μία όμορφη στιγμή με το αγαπημένο τους πρόσωπο, να ακούσουν μουσική, να τραγουδήσουν, να χορέψουν και να συζητήσουν για τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις τους.

Όταν ένα ζευγάρι χόρεψε για πρώτη φορά μετά από πέντε χρόνια που διαγνώστηκε ο σύζυγος με την νόσο Alzheimer, η σύζυγος είπε: «Σας ευχαριστώ που μας βοηθήσατε να χορέψουμε. Είναι πρώτη φορά μετά από τρία χρόνια που ο άντρας μου με κρατά στην αγκαλιά του». Κλαίγοντας, είπε πως τον είχε χάσει, και τώρα η μουσικοθεραπεία την βοήθησε να τον ξανά βρει.

Ένας άλλος ασθενής κατά την διάρκεια συνεδρίας μουσικοθεραπείας με ξυλόφωνο είπε: «Δεν ξέρω αν μπορεί κανείς να ζήσει χωρίς την μουσική». Στο ντοκιμαντέρ Alive Inside, o Henry μετά την ακρόαση της αγαπημένης του μουσικής, όταν τον ρωτούν τι σημαίνει γι αυτόν η μουσική απαντά: «Με κάνει να αισθάνομαι την αγάπη, τον ρομαντισμό, εδώ, τώρα, ο κόσμος πρέπει να είναι μέσα στη μουσική, να τραγουδά, έχουμε πολύ ωραία μουσική εδώ πέρα, αισθάνομαι να είμαι στην περιοχή της αγάπης και των ονείρων... Ο θεός μου έδωσε αυτούς τους ήχους…» και συνεχίζει να τραγουδά. Στο κέντρο ημέρας Αμαρουσίου, ενώ ετοιμάζονται όλοι να ξεκινήσουν το τραγούδι, ο κύριος Νίκος είπε, κουνώντας με βεβαιότητα το κεφάλι του: «Η μουσική μας οδηγεί». Ο δε κύριος Βαγγέλης, αφότου τραγούδησε μερικά τραγούδια, και πάλι στο κέντρο ημέρας Αμαρουσίου, στην ερώτηση για το αν του αρέσει η μουσική απάντησε: «Βέβαια μου αρέσει η μουσική… Η μουσική χρειάζεται…. κάνει χαρούμενες τις κοπέλες… για την αγάπη…»

Η μουσικοθεραπεία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την κλασσική ιατρική, την συνταγογράφηση των καταλλήλων φάρμακων και των μηχανικών παρεμβάσεων. Την επίβλεψη του ασθενούς συνεχίζει να έχει ο κλινικός γιατρός, ο όποιος συνεργάζεται με τον μουσικοθεραπευτή. Η μουσικοθεραπεία στοχεύει στο να ενισχύσει τον ασθενή, κατά τη διάρκεια μιας ασθένειας, διότι ο άνθρωπος είναι μία ολοκληρωμένη ύπαρξη που αποτελείται από το σώμα αλλά και το πνεύμα. Όταν το σωματικό κομμάτι υποφέρει ο μουσικοθεραπευτής ενισχύει το πνευματικό.

• Στο πρώιμο στάδιο:

-Βγείτε έξω για χορό ή χορέψτε στο σπίτι
-Ακούστε μουσική που άρεσε στο άτομο στο παρελθόν. Αν την περιγράψει ως φρικτή, κλείστε την αμέσως. Πειραματιστείτε με διάφορες μουσικές και συναυλίες, ανάλογα με την αντοχή της κάθε ιδιοσυγκρασίας.
-Ενθαρρύνεται ένα άτομο που έπαιζε κάποιο μουσικό όργανο να το κάνει ξανά.
-Φτιάξτε μία λίστα από τραγούδια που θα του θυμίζουν γεγονότα και περιόδους της ζωής του.

• Στο πρώιμο-μεσαίο στάδιο:

-Χρησιμοποιείστε έτοιμα γνώριμα κομμάτια μουσικής χωρίς λόγια (καραόκε) και βοηθήστε το άτομο να τραγουδήσει.

• Στο μεσαίο στάδιο:

-Παίξτε μουσική ή τραγουδήστε έως ότου το άτομο βρει την ισορροπία του και την ικανότητα βαδίσματος.
-Χρησιμοποιείστε την μουσική ως υπόκρουση για να βελτιωθεί η διάθεση.
-Χρησιμοποιήστε χαλαρωτική μουσική, χωρίς έντονα ρυθμικά μοτίβα, πριν από τον βραδινό ύπνο.

• Στο τελικό στάδιο:

-Χρησιμοποιείστε την ίδια λίστα παλαιών αγαπημένων τραγουδιών.
-Χρησιμοποιείστε απαλή μουσική για χαλάρωση.
-Δώστε την ευκαιρία στο άτομο να ασκηθεί σε κάποιο ρυθμικό όργανο ή σε ρυθμικές ασκήσεις. Χρησιμοποιείστε τις εκφράσεις του προσώπου για να επικοινωνήσετε.

Προσαρμόστε τις παραπάνω δραστηριότητες, ανάλογα με τις αντιδράσεις του ατόμου.




Βιβλιογραφία-πηγές:
• Music, memory, and Alzheimer's disease: is music recognition spared in dementia, and how can it be assessed, Cuddy and Duffin, 2005 
• Musical memory in Alzheimer disease, Vanstone and Cuddy, 2010
• The Power of music, Oliver Sacks, 2006
• Efficacy of musical interventions in dementia: methodological requirements of non pharmacological trials, Samson S, Clément S, Narme P, Schiaratura L, Ehrlé N, 2014
• Effects of music and music therapy on mood in neurological patients, Raglio A, Attardo L, Gontero G, Rollino S, Groppo E, Granieri E, 2015
• Group music interventions for dementia-associated anxiety: A systematic review, Ing-Randolph AR, Phillips LR, Williams AB, 2015
• Music and dementia, Baird A, Samson S,2015
• American Music Therapy Association
• Alzheimer's Foundation of America

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 21 Σεπτεμβρίου 2017, αρ. φύλλου 902

Φωτογραφία από την Εταιρεία Αλτσχάϊμερ: musicformemoryproject.org