 |
| ΟΔΟΣ 15.6.2017 | 890 |
Στοιχεία για την ιστορία
των Ελλήνων Καστοριανών Εβραίων
- β' μέρος -
Στις αρχές του 20ου αιώνα, στα χρόνια της διαμάχης των εθνοτήτων για την κυριαρχία στη Μακεδονία, προφανώς και οι Εβραίοι της Καστοριάς έπεφταν κι εκείνοι θύματα της διαπάλης. Έτσι σημειώνεται περιστατικό ληστείας Καστοριανού Εβραίου από άνδρες της ομάδας του Καπετάν Κώττα, το Φεβρουάριο του 1904, ενόσω ο τελευταίος έλειπε στην Αθήνα, γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια του Κώττα και των αξιωματικών της ομάδας²² . Ενώ, στη σφαγή της Ζαγκορίτσανης στα 1905, αναφέρεται στον κατάλογο των θυμάτων ο Εβραίος Γιακής από την Καστοριά, έμπορος παρεπιδημών μάλλον στην κωμόπολη²³.
Στο ίδιο πλαίσιο πρέπει να ενταχθεί και η σύλληψη από τον Καπετάν Στέφο κάποιου Εβραίου χωροφύλακα από την Καστοριά, τον οποίο κατηγορούσε ότι είχε λογχίσει στο Βογατσικό την εικόνα του Βασιλέως Γεωργίου, πράξη που εάν συνέβη, αποτελούσε ασφαλώς έκφραση νομιμοφροσύνης ενός κρατικού οργάνου της Οθωμανικής διοίκησης²⁴.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, αλλά ιδίως μετά το 1908 και την ανακήρυξη του Οθωμανικού Συντάγματος, Καστοριανοί Εβραίοι άρχισαν να μεταναστεύουν στην Αμερική, εγκαθιστάμενοι κυρίως στη Νέα Υόρκη.
Η Εβραιοκαστοριανή Κοινότητα της Νέας Υόρκης²⁵, που αναπτύχθηκε και άκμασε σε βαθμό να είναι πληθυσμιακά διπλάσια σε σχέση με τη μητέρα κοινότητα της Καστοριάς, υπερβαίνοντας τα πέντε χιλιάδες άτομα, διατηρούσε τρεις συναγωγές, καθώς και το ίδρυμα Χασσέντβε-Εμέτ, συσταθέν το 1910, που είχε αποκτήσει δυο εκτενείς εκτάσεις με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως κοιμητήρια, για την συντήρηση των οποίων μεριμνούσε με ιδιαίτερη προσοχή.
Φρόντιζε επίσης για την εύρυθμη λειτουργία των συναγωγών αυτών, που ήταν φυσικά μικροί ευκτήριοι οίκοι, που χρησίμευαν και ως σχολές Ταλμούδ Τορά, και επίσης «κατά την αμερικάνικη πρακτική» και ως εντευκτήρια-λέσχες για τη νεολαία.
Ένα τμήμα του ιδρύματος αυτού, με την ονομασία “Chako Relief Association” λειτουργούσε ως φιλόπτωχος αδελφότητα και διευθυνόταν μετά την ίδρυση του από την κυρία Hanna Bucko Mayo, η οποία «επιδεικνύοντας άμιλλα έναντι του ευγενούς συζύγου της», ήταν ισόβια επίτιμη Πρόεδρος.
Τα πιο συνηθισμένα επώνυμα των μελών της παροικίας της Νέας Υόρκης: Eliaou, Cohen, Hazan, Rousso, Mayo, Mevorah, Albalag, Confino, Zacharie, Pardo, Assael, Piccirillo, Cupio και Paparos, τα περισσότερα από τα οποία εξακολουθούν να απαντώνται μέχρι σήμερα ανάμεσα στους Έλληνες Εβραίους.
Τις τελευταίες δεκαετίες της Οθωμανικής κυριαρχίας, παρατηρήθηκε βεβαίως κύμα μετανάστευσης στην Αμερική και από άτομα που ανήκαν στη χριστιανική κοινότητα της Καστοριάς. Πολλοί από αυτούς άνοιξαν εργαστήρια επεξεργασίας γουναρικών και δερμάτων, ενώ άλλοι εργάζονταν ως εργάτες στα εργαστήρια των συμπατριωτών τους.
Τα ελληνικά γουναράδικα της Νέας Υόρκης αποτελούσαν μια ξεχωριστή νησίδα μέσα σε ένα μεγάλο πλήθος παρόμοιων εργαστηρίων, ξεπερνώντας σε αριθμό τα 250 τις παραμονές της οικονομικής κρίσης του 1929²⁶. Πρωταγωνιστές ήταν φυσικά οι Καστοριανοί μετανάστες.
Κάποιοι από τους Έλληνες εργάτες εντάχθηκαν σε ριζοσπαστικούς κύκλους και σοσιαλιστικές οργανώσεις της εποχής. Το εντυπωσιακό είναι ότι ένας Καστοριανός, ο Ιωάννης Ρώμπαπας, αφού πέρασε από το ριζοσπαστισμό, εξελίχθηκε σε πολέμιο τόσο των Ελλήνων κομμουνιστών, όσο και των Εβραίων της Αμερικής, εργοδοτών και εργατών συνάμα²⁷.
Ο αντισημιτισμός του Ρώμπαπα, εκφρασμένος μέσα από θεωρίες κινδύνου «φυλετικής εξαφάνισης» και ανυπόστατες θεωρίες ότι το εργατικό κίνημα ήταν εργαλείο στα χέρια των Εβραίων επιχειρηματιών με στόχο την εξαφάνιση των ελληνικών γουναράδικων, με δεσπόζουσα τη γλώσσα του φυλετισμού²⁸.
Ο αντισημιτισμός του Ρώμπαπα οφειλόταν βεβαίως σε οικονομικούς ανταγωνισμούς και κυρίως «στην αντιπαλότητα ελληνικών και εβραϊκών επιχειρήσεων γούνας, η οποία μεταφερόταν και στις αντιθέσεις μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων εργατών γύρω από τη συνδικαλιστική οργάνωση»²⁹ και αν γίνεται η αναφορά αυτή στις σελίδες αυτού του βιβλίου, είναι αφενός λόγω της συσχέτισης της με τους Καστοριανούς γουναράδες, όσο και του πρωτεύοντα ρόλου του Καστοριανού Ρώμπαπα στα αντισημιτικά κηρύγματα, αλλά και για να καταδειχθεί η ευκολία με την οποία μπορεί να φυτρώσει ο σπόρος του αντισημιτισμού.
Οι Καστοριανοί Εβραίοι είχαν επηρεαστεί έντονα από τις σιωνιστικές ιδέες. Στα πλαίσια αυτά, η Σιωνιστική Ένωσις Νέων Καστοριάς εξέδωσε το 1935 το περιοδικό η«Σιών».
Το τεύχος που μας είναι γνωστό, κυκλοφόρησε το μήνα Ταμούζ του 5695 (Ιούλιος-Αύγουστος 1935) και τυπώθηκε στη Θεσσαλονίκη. Το εξώφυλλο της είχε τον τίτλο με ελληνικά κεφαλαία γράμματα και με μικρότερα «Ετήσια Επιθεώρησις της Σιωνιστικής Ενώσεως Νέων – Καστοριά».
Στο τεύχος δημοσιεύονταν φωτογραφίες των ευεργετών Μπούκο Μάγιο και της συζύγου του Χάνα και του Ισαάκ Ρούσσο – «Σάκο».
Στην αρθρογραφία περιλαμβάνονταν συνεργασίες θρησκευτικού περιεχομένου των Τζάκ Εσκεναζή, Ζοζέφ Αλμπάλα και Λεών Λεβή, κείμενο του Σλόμο Ελιάου για το «Κερέν Καγιέμετ λε Ισραέλ», καθώς και κείμενο και φωτογραφίες των Γιακώβ Ελιάου και Ισαάκ Ντε Μάγιο για τους Καστοριανούς μετανάστες στο Ισραήλ και κείμενο των Γιοσέφ Αλμπάλα και Ραφαέλ Χαμπί για την οργάνωση Εβραίων γυναικών της Καστοριάς³º.
Η σιωνιστική κίνηση όμως είχε και κάποιες συνέπειες. Τη δεκαετία του 1930 παρουσιάστηκαν διχαστικές τάσεις στους κύκλους της εβραϊκής Κοινότητας Καστοριάς.
Τα μέλη της χωρίστηκαν σε δυο παρατάξεις: τους οπαδούς του Βλαντιμίρ Ζαμποτίνσκι, που υποστήριζαν τη μαζική εγκατάσταση Εβραίων στο μελλοντικό εβραϊκό κράτος και τους οπαδούς του Χαΐμ Βάϊσμαν, που ήταν πιο μετριοπαθής και πίστευε πως έπρεπε να γίνει μια σταδιακή και πιο επιλεκτική εγκατάσταση στην τότε Παλαιστίνη.
Ο παραταξιακός αυτός διαχωρισμός φαίνεται ότι οδήγησε σε έντονες αντιπαραθέσεις έως ενδοκοινοτικές συγκρούσεις στους κύκλους των Καστοριανών Εβραίων, αποκορύφωμα των οποίων ήταν αιματηρά επεισόδια με αρκετούς τραυματίες στις 8 Απριλίου 1934³¹.
Φωτογραφίες:
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 15 Ιουνίου 2017, αρ. φύλλου 890
ΜΕΡΟΣ I - ΜΕΡΟΣ II - ΜΕΡΟΣ III - ΜΕΡΟΣ IV - ΜΕΡΟΣ V - ΜΕΡΟΣ VI - ΜΕΡΟΣ VII - ΜΕΡΟΣ VIII - ΜΕΡΟΣ IX - ΜΕΡΟΣ X - ΜΕΡΟΣ XI - ΜΕΡΟΣ XIΙ - ΜΕΡΟΣ XIIΙ - ΜΕΡΟΣ XIV - ΜΕΡΟΣ XV - ΜΕΡΟΣ XVI - ΜΕΡΟΣ XVII - ΜΕΡΟΣ XVIII - ΜΕΡΟΣ XIX - ΜΕΡΟΣ XX - ΜΕΡΟΣ XXI - ΜΕΡΟΣ XXII - ΜΕΡΟΣ XXIII - ΜΕΡΟΣ XXIV - ΜΕΡΟΣ XXV
Σχετικά:
Στο ίδιο πλαίσιο πρέπει να ενταχθεί και η σύλληψη από τον Καπετάν Στέφο κάποιου Εβραίου χωροφύλακα από την Καστοριά, τον οποίο κατηγορούσε ότι είχε λογχίσει στο Βογατσικό την εικόνα του Βασιλέως Γεωργίου, πράξη που εάν συνέβη, αποτελούσε ασφαλώς έκφραση νομιμοφροσύνης ενός κρατικού οργάνου της Οθωμανικής διοίκησης²⁴.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, αλλά ιδίως μετά το 1908 και την ανακήρυξη του Οθωμανικού Συντάγματος, Καστοριανοί Εβραίοι άρχισαν να μεταναστεύουν στην Αμερική, εγκαθιστάμενοι κυρίως στη Νέα Υόρκη.
Η Εβραιοκαστοριανή Κοινότητα της Νέας Υόρκης²⁵, που αναπτύχθηκε και άκμασε σε βαθμό να είναι πληθυσμιακά διπλάσια σε σχέση με τη μητέρα κοινότητα της Καστοριάς, υπερβαίνοντας τα πέντε χιλιάδες άτομα, διατηρούσε τρεις συναγωγές, καθώς και το ίδρυμα Χασσέντβε-Εμέτ, συσταθέν το 1910, που είχε αποκτήσει δυο εκτενείς εκτάσεις με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως κοιμητήρια, για την συντήρηση των οποίων μεριμνούσε με ιδιαίτερη προσοχή.
Φρόντιζε επίσης για την εύρυθμη λειτουργία των συναγωγών αυτών, που ήταν φυσικά μικροί ευκτήριοι οίκοι, που χρησίμευαν και ως σχολές Ταλμούδ Τορά, και επίσης «κατά την αμερικάνικη πρακτική» και ως εντευκτήρια-λέσχες για τη νεολαία.
Ένα τμήμα του ιδρύματος αυτού, με την ονομασία “Chako Relief Association” λειτουργούσε ως φιλόπτωχος αδελφότητα και διευθυνόταν μετά την ίδρυση του από την κυρία Hanna Bucko Mayo, η οποία «επιδεικνύοντας άμιλλα έναντι του ευγενούς συζύγου της», ήταν ισόβια επίτιμη Πρόεδρος.
Τα πιο συνηθισμένα επώνυμα των μελών της παροικίας της Νέας Υόρκης: Eliaou, Cohen, Hazan, Rousso, Mayo, Mevorah, Albalag, Confino, Zacharie, Pardo, Assael, Piccirillo, Cupio και Paparos, τα περισσότερα από τα οποία εξακολουθούν να απαντώνται μέχρι σήμερα ανάμεσα στους Έλληνες Εβραίους.
Τις τελευταίες δεκαετίες της Οθωμανικής κυριαρχίας, παρατηρήθηκε βεβαίως κύμα μετανάστευσης στην Αμερική και από άτομα που ανήκαν στη χριστιανική κοινότητα της Καστοριάς. Πολλοί από αυτούς άνοιξαν εργαστήρια επεξεργασίας γουναρικών και δερμάτων, ενώ άλλοι εργάζονταν ως εργάτες στα εργαστήρια των συμπατριωτών τους.
Τα ελληνικά γουναράδικα της Νέας Υόρκης αποτελούσαν μια ξεχωριστή νησίδα μέσα σε ένα μεγάλο πλήθος παρόμοιων εργαστηρίων, ξεπερνώντας σε αριθμό τα 250 τις παραμονές της οικονομικής κρίσης του 1929²⁶. Πρωταγωνιστές ήταν φυσικά οι Καστοριανοί μετανάστες.
Κάποιοι από τους Έλληνες εργάτες εντάχθηκαν σε ριζοσπαστικούς κύκλους και σοσιαλιστικές οργανώσεις της εποχής. Το εντυπωσιακό είναι ότι ένας Καστοριανός, ο Ιωάννης Ρώμπαπας, αφού πέρασε από το ριζοσπαστισμό, εξελίχθηκε σε πολέμιο τόσο των Ελλήνων κομμουνιστών, όσο και των Εβραίων της Αμερικής, εργοδοτών και εργατών συνάμα²⁷.
Ο αντισημιτισμός του Ρώμπαπα, εκφρασμένος μέσα από θεωρίες κινδύνου «φυλετικής εξαφάνισης» και ανυπόστατες θεωρίες ότι το εργατικό κίνημα ήταν εργαλείο στα χέρια των Εβραίων επιχειρηματιών με στόχο την εξαφάνιση των ελληνικών γουναράδικων, με δεσπόζουσα τη γλώσσα του φυλετισμού²⁸.
Ο αντισημιτισμός του Ρώμπαπα οφειλόταν βεβαίως σε οικονομικούς ανταγωνισμούς και κυρίως «στην αντιπαλότητα ελληνικών και εβραϊκών επιχειρήσεων γούνας, η οποία μεταφερόταν και στις αντιθέσεις μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων εργατών γύρω από τη συνδικαλιστική οργάνωση»²⁹ και αν γίνεται η αναφορά αυτή στις σελίδες αυτού του βιβλίου, είναι αφενός λόγω της συσχέτισης της με τους Καστοριανούς γουναράδες, όσο και του πρωτεύοντα ρόλου του Καστοριανού Ρώμπαπα στα αντισημιτικά κηρύγματα, αλλά και για να καταδειχθεί η ευκολία με την οποία μπορεί να φυτρώσει ο σπόρος του αντισημιτισμού.
Οι Καστοριανοί Εβραίοι είχαν επηρεαστεί έντονα από τις σιωνιστικές ιδέες. Στα πλαίσια αυτά, η Σιωνιστική Ένωσις Νέων Καστοριάς εξέδωσε το 1935 το περιοδικό η«Σιών».
Το τεύχος που μας είναι γνωστό, κυκλοφόρησε το μήνα Ταμούζ του 5695 (Ιούλιος-Αύγουστος 1935) και τυπώθηκε στη Θεσσαλονίκη. Το εξώφυλλο της είχε τον τίτλο με ελληνικά κεφαλαία γράμματα και με μικρότερα «Ετήσια Επιθεώρησις της Σιωνιστικής Ενώσεως Νέων – Καστοριά».
Στο τεύχος δημοσιεύονταν φωτογραφίες των ευεργετών Μπούκο Μάγιο και της συζύγου του Χάνα και του Ισαάκ Ρούσσο – «Σάκο».
Στην αρθρογραφία περιλαμβάνονταν συνεργασίες θρησκευτικού περιεχομένου των Τζάκ Εσκεναζή, Ζοζέφ Αλμπάλα και Λεών Λεβή, κείμενο του Σλόμο Ελιάου για το «Κερέν Καγιέμετ λε Ισραέλ», καθώς και κείμενο και φωτογραφίες των Γιακώβ Ελιάου και Ισαάκ Ντε Μάγιο για τους Καστοριανούς μετανάστες στο Ισραήλ και κείμενο των Γιοσέφ Αλμπάλα και Ραφαέλ Χαμπί για την οργάνωση Εβραίων γυναικών της Καστοριάς³º.
Η σιωνιστική κίνηση όμως είχε και κάποιες συνέπειες. Τη δεκαετία του 1930 παρουσιάστηκαν διχαστικές τάσεις στους κύκλους της εβραϊκής Κοινότητας Καστοριάς.
Τα μέλη της χωρίστηκαν σε δυο παρατάξεις: τους οπαδούς του Βλαντιμίρ Ζαμποτίνσκι, που υποστήριζαν τη μαζική εγκατάσταση Εβραίων στο μελλοντικό εβραϊκό κράτος και τους οπαδούς του Χαΐμ Βάϊσμαν, που ήταν πιο μετριοπαθής και πίστευε πως έπρεπε να γίνει μια σταδιακή και πιο επιλεκτική εγκατάσταση στην τότε Παλαιστίνη.
Ο παραταξιακός αυτός διαχωρισμός φαίνεται ότι οδήγησε σε έντονες αντιπαραθέσεις έως ενδοκοινοτικές συγκρούσεις στους κύκλους των Καστοριανών Εβραίων, αποκορύφωμα των οποίων ήταν αιματηρά επεισόδια με αρκετούς τραυματίες στις 8 Απριλίου 1934³¹.
-συνεχίζεται-
22. Αντρέας Π. Ανδρέου, Κώττας (1863-1905), σελ. 134-135.
23. Δημήτρης Λιθοξόου, Ελληνικός Αντιμακεδονικός Αγώνας, σελ. 63 και 131.
24. Γεώργιος Μόδης, Μακεδονικός Αγών και Μακεδόνες Αρχηγοί, σελ. 237.
25. M. Molho, ό.π., σελ. 128.
26. Κωστής Καρπόζηλος, Κόκκινη Αμερική. Έλληνες μετανάστες και το όραμα ενός Νέου Κόσμου 1900-1950, σελ. 148.
27. Κ. Καρπόζηλος, ό.π., σελ. 148-151.
28. Κ. Καρπόζηλος, ό.π., σελ. 288-289.
29. Κ. Καρπόζηλος, ό.π., σελ. 163. Βλ. και N. Stavroulakis και T. DeVinney, ό.π., σελ. 241-242.
30. Ραφαήλ Φρεζής, Ο Εβραϊκός Τύπος στην Ελλάδα, σελ. 155-156.
31. Ρ. Αλβανός, «Κοινωνικές και πολιτικές όψεις της συνύπαρξης Χριστιανών και Εβραίων στην πόλη της Καστοριάς», σελ. 360-363.
-Καστοριανοί εβραίοι, στο εβραϊκό κοιμητήριο Καστοριάς.
-Στην δεύτερη σελίδα (μόνο στην έντυπη έκδοση της ΟΔΟΥ) το μνημείο στην μνήμη των καστοριανών εβραίων, θυμάτων του ολοκαυτώματος.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 15 Ιουνίου 2017, αρ. φύλλου 890
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
ΜΕΡΟΣ I - ΜΕΡΟΣ II - ΜΕΡΟΣ III - ΜΕΡΟΣ IV - ΜΕΡΟΣ V - ΜΕΡΟΣ VI - ΜΕΡΟΣ VII - ΜΕΡΟΣ VIII - ΜΕΡΟΣ IX - ΜΕΡΟΣ X - ΜΕΡΟΣ XI - ΜΕΡΟΣ XIΙ - ΜΕΡΟΣ XIIΙ - ΜΕΡΟΣ XIV - ΜΕΡΟΣ XV - ΜΕΡΟΣ XVI - ΜΕΡΟΣ XVII - ΜΕΡΟΣ XVIII - ΜΕΡΟΣ XIX - ΜΕΡΟΣ XX - ΜΕΡΟΣ XXI - ΜΕΡΟΣ XXII - ΜΕΡΟΣ XXIII - ΜΕΡΟΣ XXIV - ΜΕΡΟΣ XXV
Σχετικά:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.