ΟΔΟΣ 6.7.2017 | 893 |
Στοιχεία για την ιστορία
των Ελλήνων Καστοριανών Εβραίων
- ε' μέρος -
Περίοδος 1941-1944
Αντίσταση-Ολοκαύτωμα
Πρέπει να αναφέρουμε ακόμη ότι κάποιοι – λιγοστοί δυστυχώς - Καστοριανοί Εβραίοι είχαν ανέβει στο βουνό κι εντάχθηκαν σε ανταρτικές ομάδες. Ανάμεσα τους, ο γιατρός Δρ. Αλμπέρτος Κοέν, ο οποίος συμμετείχε ως γιατρός στις ομάδες του ΕΛΑΣ, με το αντάρτικο όνομα Βλαδίμηρος και συμμετείχε σε μάχες στον Παρνασσό και στα Δερβενοχώρια. Μετά την απελευθέρωση επέστρεψε για λίγο στην Καστοριά, αλλά αργότερα μετανάστευσε στις Η.Π.Α.⁵²
Επίσης ο Αβραάμ Ελιάου, ο οποίος εντάχθηκε κι αυτός στον ΕΛΑΣ και πολέμησε στο Γράμμο, στην Ήπειρο και στον Όλυμπο, όπου τραυματίστηκε. Μετά την απελευθέρωση, επέστρεψε στη γενέτειρα, αλλά η απουσία, η απώλεια των δικών του, τον ώθησε στην Αλιγιά, τη μετανάστευση στο Ισραήλ το 1949⁵³.
Επειδή σχετίζεται άμεσα με την Καστοριά, αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ένας Έλληνας Εβραίος, ο Ισαάκ Μωσέ από τη Θεσσαλονίκη, γνωστός με το ψευδώνυμο «καπετάν Κίτσος», εντάχθηκε στην Αντίσταση, συμμετέχοντας σε πολλές μάχες στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και συνέλαβε στην Καστοριά τον υπαρχηγό του διαβόητου βουλγαρόφρονα και συνεργάτη των γερμανών Αντόν Κάλτσεφ και τον παρέδωσε για ανάκριση, όπου αποδείχθηκε ότι ήταν κατάσκοπος, προσφέροντας με την σύλληψη αυτή ανεκτίμητη υπηρεσία στο έθνος5⁵⁴.
Είναι γνωστή η ιστορία της Ρεβέκκας Φράνκο5⁵⁵, που λόγω τοκετού, μεταφέρθηκε από το στρατόπεδο του Χαρμάνκιοϊ της Θεσσαλονίκης, όπου κρατούνταν προσωρινά οι Καστοριανοί Εβραίοι, σε μαιευτήριο, όπου γέννησε και προσωρινά ξεχάστηκε από τους γερμανούς. Συνελήφθη όμως πάλι την 1η Σεπτεμβρίου και κλείστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης «Παύλου Μελά».
Στις 8 Σεπτεμβρίου, στις 9 το πρωί, άνδρες της SD εισήλθαν στο στρατόπεδο και παρέλαβαν όλους τους φυλακισμένους Εβραίους, εκτός εκείνων που είχαν τουρκική ή ισπανική υπηκοότητα, τους οδήγησαν έξω από το στρατόπεδο, όπου περίμεναν άνδρες του Τάγματος Ασφαλείας του διαβόητου Αντώνη Δάγκουλα, που τους μετέφεραν με λεωφορείο στην κλινική Βαγιανού, όπου έδρευε η SD.
Εκεί οι άνδρες του Δάγκουλα τους απογύμνωσαν από τα προσωπικά τους είδη και στις 11 το βράδυ τους οδήγησαν σε παρακείμενο χώρο ή κατ’ άλλη εκδοχή στο Γαλλικό ποταμό, όπου έξη άνδρες με επικεφαλής τον ίδιο το Δάγκουλα, τους εκτέλεσαν⁵⁶.
Η κόρη της Ρεβέκκας και του Λεών Φράνκο, η Εσθήρ, επέζησε χάρη στην αλληλεγγύη της εθελόντριας νοσοκόμας του Ερυθρού Σταυρού Μιμίτσας Παπαδοπούλου –Μελίδου και των γονιών της Ισαάκ και Ευθυμίας⁵⁷.
Η Μπέρρυ Ναχμία⁵⁸ σημειώνει ότι από το στρατόπεδο του Χαρμάνκιοϊ απελευθερώθηκαν επίσης ο Λεών Μισραχή, κάτοικος Καστοριάς, αλλά καταγόμενος από τη Σμύρνη και τουρκικής υπηκοότητας, μαζί με την οικογένεια του, καθώς και ο Λεών Φαρατζή, γιουγκοσλαβικής υπηκοότητας. Γ
ια τους μεν Τούρκους υπηκόους, είναι γνωστό ότι σε μεγάλο βαθμό διεσώθησαν, λόγω της επιτήδειας ουδετερότητας της Τουρκίας και της πολύ καλής στάσης των Τούρκων διπλωματών απέναντι στους Εβραίους με τουρκικά διαβατήρια, όμως κάτι τέτοιο δεν ίσχυε για τη Γιουγκοσλαβία, που ήταν χώρα κατεχόμενη από τον Άξονα.
Σχετικά με το Λέων Φαράτζη, το πιθανότερο είναι πως μάλλον είχε βουλγαρική υπηκοότητα και γι’ αυτό δεν εκτοπίστηκε άμεσα, φυλακίστηκε όμως στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» και είναι ένας εκ των εκτελεσθέντων μαζί με την Ρεβέκκα Φράνκο, από τους άνδρες του Δάγκουλα στις 8-9-1944⁵⁹.
Υπάρχει μια ακόμη μαρτυρία⁶º, της Αλέγρα Μάγιο, το γένος Ελιάου, που γεννήθηκε στην Καστοριά το 1918 και εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς, όπου εντάχθηκε στο Μπλοκ 13, μαζί με τις υπόλοιπες κοπέλες από την Καστοριά. Μπήκε στο νοσοκομείο του στρατοπέδου, πάσχοντας από τύφο, αλλά κατάφερε να επιζήσει.
Η Αλέγρα εργάστηκε σε έργα οδοποιίας και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Μπέργκεν Μπέλσεν στα τέλη του 1944. Περιγράφει τις άθλιες συνθήκες υγιεινής, την πείνα και τη δίψα και την εργασία της σε εργοστάσιο πυρομαχικών μέχρι την απελευθέρωση της το Μάιο του 1945.
Κατόπιν μετέβη στην Ολλανδία και στις Βρυξέλλες και μετανάστευσε στο Ισραήλ το 1946, γιατί στην Καστοριά ο παλιός της κόσμος είχε πια χαθεί.
Η ιστορία και η ζωή των ανθρώπων συχνά καθορίζονται από τυχαία γεγονότα, ή από προσωπικές αποφάσεις που λαμβάνονται σε καίριες στιγμές. Ο Δαβίδ Ελιάου από την Καστοριά είχε νυμφευθεί την Πόλα από τις Σέρρες και ζούσαν στη Θεσσαλονίκη. Όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος είχαν μια ανήλικη κόρη την Ανίτα Ελιάου.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής η οικογένεια κρύφθηκε στην Αθήνα, όπου κατάφερε να επιζήσει και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη⁶¹. Όμως πέντε ανήλικα παιδιά κάτω των 5 ετών, έφεραν το επώνυμο Ελιάου, κατοικούσαν στη Θεσσαλονίκη και εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς – Μπίρκεναου, με κάποια από τις αποστολές του 1943, όπου εξοντώθηκαν αμέσως⁶².
-συνεχίζεται-
52. Δημ. Δημητρίου «Η συμμετοχή των Εβραίων στην Εθνική Αντίσταση», Χρονικά ΚΙΣΕ, φ. 104, σελ. 4. Βλ. επίσης Michael Matsas, The Illusion of Safety. The Story of the Greek Jews During the Second World War, σελ. 322, Steven Bowman, Η Αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα, σελ. 97.
53. Η κατάθεση του Αβραάμ Ελιάου υπάρχει στο Yad Vashem, file number 12466.
54. St. Bowman, Η Αντίσταση των Εβραίων, σελ. 61, 65.
55. Θρ. Παπαστρατής, Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη…, σελ. 53.
56. Ισαάκ Ματαράσσο, Κι όμως όλοι τους δεν πέθαναν, σελ. 61-63, Α. Βενιανάκης, Δάγκουλας, ο «δράκος» της Θεσσαλονίκης, σελ. 213-214. Για την ιστορία να σημειώσουμε, ότι μαζί με τη Ρεβέκκα Φράνκο εκτελέστηκαν ο Γαβριέλ Άλβο από τη Βέρροια, ο Σαμουήλ Κοέν από τη Θεσσαλονίκη, η Σολίτα Σάϊα, η Ευτυχία Μουστάκη από τα Γιάννενα, οι Ιούδας Ισραήλ, Ρικέττα Ισραήλ και Ιουλία Γκανή από την Κέρκυρα, ο Ηλίας Εσκενάζη, αμερικανός υπήκοος από την Κέρκυρα, ο Λεών Φαρατζή, βούλγαρος υπήκοος από το Μοναστήρι της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και η γιατρός Αικατερίνη Παπαδοπούλου, η Μαρία Ηλιάδου και το στέλεχος του ΚΚΕ Κούλα Σουλιώτη. Βλ. επίσης Καρίνα Λάμψα και Ιακώβ Σιμπή, Η Διάσωση, σελ. 252 και Στέλλα Σαλέμ, Τα χαμένα παιδιά της Θεσσαλονίκης. Τόμος Α, σελ. 69-70.
57. Η Ευθυμία, ο Ισαάκ και η Μιμίτσα Παπαδοπούλου τιμήθηκαν από το κράτος του Ισραήλ το 1994 με τον τίτλο του Δίκαιου των Εθνών για την σωτηρία της Εσθήρ Φράνκο. Βλ. Bracha Rivlin, “Papadopoulos Isaac, Efthymia, Mimitsa”, στο The Encyclopedia of the Righteous Among the Nations, Europe (Part II), σελ. 55.
58. Μπέρρυ Ναχμία, Κραυγή για το Αύριο. 76859…, σελ. 51.
59. Βλ. Ισαάκ Ματαράσσο, ό.π., σελ. 61-63, Α. Βενιανάκης, ό.π., σελ. 213-214.
60. Yad Vashem Archives, File Number: 11530. Η καταγραφή είναι βιντεοσκοπημένη στα εβραϊκά.
61. Στ. Σαλέμ, ό.π., σελ. 64. Η οικογένεια Δαβίδ Ελιάου γράφτηκε στην Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης και αναφέρεται στη σχετική απογραφή της το 1945.
62. Στ. Σαλέμ, ό.π., σελ. 98. Στην κατάσταση που δημοσιεύει η Σαλέμ δεν αναφέρεται ως τόπος καταγωγής των πέντε παιδιών η Καστοριά, όμως το επώνυμο Ελιάου κατά κύριο λόγο απαντάτο στην Καστοριά.
Φωτογραφίες:
15 Απριλίου 1941 ώρα 20:00 η Καστοριά καταλήφθηκε από τον γερμανικό στρατό. Αυτή η φωτογραφία -γράφει ο κ. Ρωμύλος Μαντζούρας σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης- σε είναι η μόνη γνωστή που σχετίζεται με το γεγονός. Πρέπει να είναι την επόμενη μέρα της κατάληψης. Βλέπουμε το δρόμο του συνοικισμού της Καλλιθέας με φόντο το καλυμμένο από σύννεφα Βίτσι, το βουνό της Καστοριάς την εκκλησία της Μεταμόρφωσης ( Αΐ Σωτήρα) και το ταμπάκικο του Μαλεγγάνου.
Σε πρώτο πλάνο οχήματα Sdkfz 10 Demag με ελαφρά αντιαρματικά Pak 38 (50mm) προφανώς της Μεραρχίας SS LSAH, έχουν σταματήσει και οι στρατιώτες χαζεύουν τη θέα και καπνίζουν αναμένοντας διαταγές. Είχαν προηγηθεί οι μάχες του Πισοδερίου, και της διάβασης της Κλεισούρας, όταν η αιχμή του δόρατος του Γερμανικού στρατού, η μπαρουτοκαπνισμένη από την εισβολή στη Γαλλία, μηχανοκίνητη Μεραρχία των SS Σωματοφυλακή του Αδόλφου Χίτλερ (LSAH) ήρθε αντιμέτωπη με τα υπολείμματα της καταρρακωμένης και πεζοπόρα υποχωρήσασας από την Αλβανία, XIII Μεραρχίας του Ελληνικού στρατού.
Η μάχη έλαβε χώρα στις όχθες της λίμνης της Καστοριάς και έτσι αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία. Στις 14 και 15 /04/1941 δόθηκε η μοναδική στην Ιστορία μάχη "εκ συναντήσεως" του Ελληνικού με το Γερμανικό στρατό. Αντιμέτωποι, η πλήρως εξοπλισμένη μεραρχία των SS με απόλυτη αεροπορική κάλυψη (η οποία έκρινε το αποτέλεσμα) και δυο τάγματα πεζικού, μια επιλαρχία ιππικού και εννιά πυροβολαρχίες της XIII Μεραρχίας Πεζικού του ΕΣ που με μοναδικά εφόδια το φιλότιμο και μάλλον την περιέργεια, αντιμετώπισε αποτελεσματικά για δυο μέρες την καλύτερη Μεραρχία, του καλύτερου στρατού του κόσμου, δίνοντας τη δυνατότητα στο σύνολό του Ελληνικού στρατού να υποχωρήσει νοτιότερα.
Το ανακοινωθέν της 12 Γερμανικής στρατιάς εισβολής στα Βαλκάνια την ημέρα εκείνη ανέφερε: "Οι Έλληνες προβάλλουν πεισματώδη αντίσταση δυτικά της Φλώρινας και στην Καστοριά". Το γεγονός αυτό κατά περίεργο τρόπο δεν θυμίζει κανένα μνημείο, πόσο μάλλον κάποιο θεματικό πολεμικό μουσείο, όπως θα γινόταν αλλού...
Η φωτογραφία έχει δημοσιευτεί στο τεύχος 143 του περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία και προέρχεται από τα Bundesarchiv (Κρατικά Γερμανικά Αρχεία). Ενδεικτική βιβλιογραφία: Ρ.Καρτιέ Ιστορία του ΒΠΠ ΕΕΕ Αθήνα 1965. Α.Παπάγος Ο πόλεμος της Ελλάδος 1940-41 Αθήνα 1965. Conquest of the Balkans. Time Life Books Virginia USA 1990.
-Δεύτερη σελίδα (μόνο στην έντυπη έκδοση της ΟΔΟΥ): οικία στην περιοχή της Κουμπελίδικης, με την επτάφωτο λυχνία (μενορά).
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 6 Ιουλίου 2017, αρ. φύλλου 893
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
ΜΕΡΟΣ I - ΜΕΡΟΣ II - ΜΕΡΟΣ III - ΜΕΡΟΣ IV - ΜΕΡΟΣ V - ΜΕΡΟΣ VI - ΜΕΡΟΣ VII - ΜΕΡΟΣ VIII - ΜΕΡΟΣ IX - ΜΕΡΟΣ X - ΜΕΡΟΣ XI - ΜΕΡΟΣ XIΙ - ΜΕΡΟΣ XIIΙ - ΜΕΡΟΣ XIV - ΜΕΡΟΣ XV - ΜΕΡΟΣ XVI - ΜΕΡΟΣ XVII - ΜΕΡΟΣ XVIII - ΜΕΡΟΣ XIX - ΜΕΡΟΣ XX - ΜΕΡΟΣ XXI - ΜΕΡΟΣ XXII - ΜΕΡΟΣ XXIII - ΜΕΡΟΣ XXIV - ΜΕΡΟΣ XXV
Σχετικά:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.