5.12.18

ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Ο ανθός της λίμνης [III]


ΟΔΟΣ 22.6.2017 | 891

Στοιχεία για την ιστορία 

των Ελλήνων Καστοριανών Εβραίων


- γ' μέρος -

Κοινοτικά ιδρύματα και σωματειακή 

οργάνωση των καστοριανών εβραίων


Σύμφωνα με τον Ηλία Μεσσίνα, η συναγωγή Αραγωνία – η τελευταία των συναγωγών της Καστοριάς - χτίστηκε από το ισνάφι των «κουδαραίων», την ομάδα δηλαδή οικοδόμων και τεχνιτών, που περιδιάβαιναν την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία, αναλαμβάνοντας εργασίες «για Χριστιανούς, Εβραίους και Μουσουλμάνους, όπως κατοικίες, εκκλησίες, μοναστήρια, τζαμιά, συναγωγές, στις οποίες έδιναν χαρακτήρα ανεξάρτητο της ταυτότητας και παράδοσης του εκάστοτε πατρώνου: σε όλες τις περιπτώσεις, αντίθετα, δίνουν τη φυσιογνωμία της περιοχής, και τη διακοσμητική γραμμή που υιοθετούν από την εμπειρία τους στα οθωμανικά δημόσια έργα»³².

Το κυρίως κτίριο είχε διαστάσεις 12Χ12 μέτρα και ύψος περίπου 6 μέτρα. Στο κέντρο του υπήρχαν τέσσερις κίονες και σχηματιζόταν μια τρίκλιτη βασιλική με ημικυκλικά τόξα που στήριζαν την οριζόντια οροφή. Ανάμεσα στους κίονες υπήρχε ημισφαιρικός θόλος³³.

Σύμφωνα με την περιγραφή του Μ. Μόλχο, «...Η ιερά κιβωτός είναι τοποθετημένη στα ανατολικά, ενώ αντίθετα προς τα δυτικά υπάρχει ο άμβωνας, στον οποίο ανεβαίνει ο ραβίνος από μια διπλή σκάλα με δεκαοκτώ σκαλοπάτια...»³⁴.

Η θέση αυτή του βήματος-άμβωνα είναι κάτι το ασυνήθιστο, αλλά όχι μοναδικό, καθώς στις περισσότερες συναγωγές το βήμα βρίσκεται κάτω από το θόλο. Στη συναγωγή αυτή δεν υπήρχε προεξοχή για το βήμα, που ήταν υπερυψωμένο πάνω από την κύρια είσοδο³⁵.

Την περίοδο του Εμφυλίου η Συναγωγή, αλλά και άδεια εβραϊκά σπίτια φιλοξένησαν καταφυγόντες στην πόλη από τα γύρω χωριά, που συνέρρευσαν στην Καστοριά είτε αυτόβουλα, είτε με πρωτοβουλία του εθνικού στρατού, ώστε να εμποδιστεί ο εφοδιασμός των ανταρτών³⁶.

Η συναγωγή της Καστοριάς εκποιήθηκε³⁷ από το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδος. Για να αντιληφθούμε την εκποίηση αυτή, πρέπει να θεωρήσουμε τα πράγματα σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής. Τα δύσκολα εκείνα μεταπολεμικά χρόνια, η ηγεσία του ελληνικού εβραϊσμού είχε ως πρώτο μέλημα την υποστήριξη των διασωθέντων Ισραηλιτών, ενώ τα κοινοτικά κτίρια στις μικρές Κοινότητες εκ των πραγμάτων περνούσαν σε δεύτερη μοίρα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Απογραφής του 1928, το Ισραηλιτικό σχολείο Καστοριάς στεγαζόταν σε κτίριο που είχε ανεγερθεί δαπάνη δωρεάς και αποτελείτο από 7 αίθουσες συνολικού εμβαδού 105 τ.μ., με ένα γραφείο και αυλή. Το διδακτικό προσωπικό αποτελείτο από έξη άτομα, εξ ων τέσσερις δάσκαλοι και μια δασκάλα έκτακτοι και μια δασκάλα μόνιμη, ενώ υπηρετούσε κι ένας άνδρας ως βοηθητικό προσωπικό. Τη χρονιά εκείνη το σχολείο δαπάνησε πέντε χιλιάδες δραχμές για καθαριότητα και επτά χιλιάδες δραχμές για έπιπλα.

Στο σχολείο είχαν διδαχθεί τα μαθήματα της χειροτεχνίας και των εργοχείρων (κέντημα), νεωτεριστικά προφανώς για την εποχή εκείνη, ενώ σημειώνεται ότι το σχολείο είχε διακόψει προσωρινά – για κάποιο διάστημα - τη λειτουργία του λόγω επιδημίας. Το κτίριο κρινόταν υγιεινό, σε αντίθεση με πολλά άλλα σχολεία της περιφέρειας.

Ως προς τα προσόντα των διδασκόντων, ένας ήταν απόφοιτος διδασκαλείου, δυο ιεροδιδασκαλείου, δύο εξαταξίου γυμνασίου και ένας ήταν απόφοιτος κάποιων γυμνασιακών τάξεων – φαινόμενο σύνηθες τον καιρό εκείνο. Σημειώνεται επίσης ότι δύο εκ των διδασκόντων ήταν κάτοχοι της γαλλικής και ένας της τουρκικής.

Στο σχολείο είχαν εγγραφεί τη χρονιά εκείνη 118 παιδιά, 68 αγόρια και 50 κορίτσια. Πέντε από τα κορίτσια διέκοψαν τη φοίτηση αιτία θανάτου. Στο τέλος της χρονιάς 55 αγόρια και 35 κορίτσια προήχθησαν, ενώ βεβαίως τα υπόλοιπα 23 παιδιά απερρίφθησαν – διότι βεβαίως τότε η προαγωγή στα σχολικά έτη, ακόμη και του δημοτικού, δεν ήταν αυτονόητη...

Στο δε Ισραηλιτικό Νηπιαγωγείο υπηρετούσε μια νηπιαγωγός με πτυχίο Διδασκαλείου νηπιαγωγών και φοιτούσαν 50 νήπια, 24 αγόρια και 26 κορίτσια³⁸.

Στα μεσοπολεμικά χρόνια οι μαθητές του Εβραϊκού σχολείου Καστοριάς, όπως και οι Εβραίοι πρόσκοποι, συμμετείχαν στις παρελάσεις της 25ης Μαρτίου και της 11ης Νοεμβρίου για την απελευθέρωση της πόλης³⁹.

Το εβραϊκό σχολείο της Καστοριάς κατεδαφίστηκε στα 1960. Είχε προηγηθεί επισκευή του σχολείου από το Δήμο Καστοριάς στα 1951, και δωρεά του στο Δήμο από την Ισραηλιτική Κοινότητα στα 1959⁴º.

Μέχρι τα τελευταία χρόνια του 17ου αιώνα, υπήρχε εβραϊκό κοιμητήριο πολύ κοντά στα τείχη της πόλης, το οποίο εγκαταλείφθηκε για λόγους υγιεινής, λόγω της εγγύτητας του με τον οικισμό και αντικαταστάθηκε από νεώτερο, πιο απομακρυσμένο, το οποίο με τη σειρά του εγκαταλείφθηκε για τους ίδιους λόγους στις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε δημιουργήθηκε το κοιμητήριο της Ντόμπλιτσας, (φωτογραφία δημοσιεύεται στο β' μέρος) που με τα τότε δεδομένα ήταν αρκετά απομακρυσμένο.

Εντούτοις, οι Καστοριανοί Εβραίοι, πιστοί στις παραδόσεις τους, δεν ξεχνούσαν τους εκτιμημένους που βρίσκονταν στο παλαιότερο κοιμητήριο και τους επισκέπτονταν πριν τις γιορτές του Ρος Ασανά και του Κιπούρ. Το νεκροταφείο αυτό ισοπεδώθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και οι Εβραίοι μετέφεραν τα οστά των προγόνων τους στο νεώτερο κοιμητήριο⁴¹.

Στη σωματειακή οργάνωση των Καστοριανών Εβραίων, εκτός από τη Σιωνιστική Ένωση Νέων Καστοριάς, που διέθετε δικό της εντευκτήριο, αναφέρονται δυο προσκοπικές ομάδες, η μια με αρχηγό το Ζιάκ Ζαχαρία⁴² και η άλλη με την ονομασία Μπετάρ με αρχηγό τον Αλμπέρτο Μεβοράχ⁴³ και οι αθλητικές ομάδες Χασμοναϊμ και Μακαμπή.

Υπήρχαν επίσης γυναικείος σύλλογος με την ονομασία Τσερέϊ Μισραχή⁴⁴, αγαθοεργοί κοινωνικοί θεσμοί, που λειτουργούσαν στα πλαίσια της Κοινότητας, όπως το Οζέρ Νταλίμ και το Κουπάτ Γιετομίμ Αλμανότ, που συνέδραμαν στα ορφανά, τις χήρες και τους απόρους, τη Χεβρά Λεβαγιά ή τη Χεβρά Κεντοσά, που μεριμνούσαν για τις στερνές τιμές των νεκρών καθώς και τη φιλανθρωπική αδελφότητα Γκεμιλούτ Χασιδίμ⁴⁵.


-συνεχίζεται-


32. Ηλίας Μεσσίνας, Οι Συναγωγές της Ελλάδος, σελ. 46-47.

 33. Π. Τσολάκης, Η εβραϊκή συνοικία της Καστοριάς, σελ. 18. 

 34. M. Molho, ό.π., σελ. 112.

 35. Η. Μεσσίνας, ό.π., σελ. 40.

 36. Β. Κωστόπουλος, «Η Εβραϊκή Κοινότητα Καστοριάς τα τελευταία χρόνια», Χρονικά ΚΙΣΕ, φ. 241 (Ιούλ.-Σεπτ. 2013), σελ. 7.

 37. J. Plaut, ό.π., σελ. 113.

 38. Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Στατιστική της Εκπαιδεύσεως κατά το σχολικόν έτος 1928-1929, Μέρος Α’, σελ. 14, 15, 32, 33, 44, 53, 64, 65, 90, 91, 102, 103, 122, 123, 140, 141, 158, 159, 169, 174, 180.

 39. Ρ. Αλβανός, ό.π., σελ. 359.

 40. Αγγελική Παπαμαντζάρη, Μιχάλης (Λάκης) Παπαμαντζάρης, Δήμαρχος Καστοριάς (1951-1967), σελ. 24 και 203.

 41. M. Molho, ό.π., σελ. 88-91. Ας σημειωθεί ότι στα 1780 και στα 1832, επιδημίες έπληξαν την Καστοριά και ιδιαίτερα την εβραϊκή κοινότητα της (M. Molho, ό.π., σελ. 92), οπότε οι συνθήκες υγιεινής έπρεπε να βελτιωθούν. Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι η εκταφή των νεκρών είναι απαράδεκτη για την ιουδαϊκή θρησκεία και ασφαλώς η εκταφή αυτή ήταν αναγκαστική.

 42. Λ. Συνόπουλος, Απομνημονεύματα ενός Καστοριανού παιδιού της πιάτσας (1937-1957, σελ. 21. Η ύπαρξη δυο εβραϊκών προσκοπικών ομάδων σε μια μικρή εβραϊκή κοινότητα, όπως αυτή της Καστοριάς, αντανακλά πιθανότατα το διαχωρισμό των μελών της Κοινότητας, που προκάλεσαν οι διαφορετικές εκδοχές του σιωνιστικού κινήματος και είχαν αναπόφευκτα αντανάκλαση και στη νεολαία.

 43. Ρ. Αλβανός, ό.π., σελ. 370, 377.

 44. Ρ. Φρεζής, ό.π., σελ. 156

 45. M. Molho, ό.π., σελ. 117. Βλ. επίσης J. Plaut, σελ. 48, σύμφωνα με τον οποίο δημιουργήθηκε Σιωνιστική κίνηση και σχετικός σύλλογος στην Καστοριά τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση της πόλης.


Φωτογραφίες: 

Άποψη της Καστοριάς το 1921 με την χριστιανική (κάτω) και εβραϊκή (επάνω) συνοικία το 1921 και το εβραϊκό σχολείο Καστοριάς (σχέδιο Π. Τσολάκης).

-Στην δεύτερη σελίδα (μόνο στην έντυπη έκδοση της ΟΔΟΥ) τομή και δυτική όψη της συναγωγής προς την αυλή. Προσπάθεια αναπαράστασης του εσωτερικού της συναγωγής προς την κόγχη του ιερού (εχάλ) και προς τον άμβωνα (τεβά), που βρισκόταν επάνω ακριβώς από την κύρια είσοδο. (σχέδια Π. Τσολάκης).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ