13.4.18

ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική



ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν



 Α.
11.10.2017 Μαθήτρια Γυμνασίου ρωτάει τι είναι δηκτικός τρόπος. Η λέξη από το αρχαίο ρήμα δάκνω = δαγκάνω (μέλλοντας δήξομαι, αόριστος έδηξα). Μεταφορικά: ερεθίζω με τα λόγια, συνεπώς δηκτικός = δαγκανιάρικος. Από την ρίζα δη, το δήγμα = το δάγκωμα. Διαφορετικό το ομόηχο για μας δείγμα του ρ. δεικνύω.

Β. 10.10.2017 Το συμπαθές της μαγείρισσας σκεύος, που ο λαός το λέγει τηγάνι, έχει αρχαία την προέλευσή του. Είναι το τάγηνον των αρχαίων. Εναλλαγή των φωνηέντων α και η. (άλλωστε το μήκος της ιωνικής διαλέκτου στα δωρικά είναι το μάκος). Σχετική λέξη οι «Ταγηνισταί», τίτλος κωμωδίας του Αριστοφάνους. Ο ποιητής κάνει υπαινιγμό στους Ταγηνιστάς για την λαιμαργία τους, πραγματικά παράσιτα της αθηναϊκής κοινωνίας, σαν τους πολιτικούς, που λυμαίνονταν την Πόλη των Αθηναίων στην κρίσιμη κατάσταση λόγω του πολέμου. Λέει κάτι ο Αριστοφάνειος υπαινιγμός για την εποχή μας;
Ο ταγός (= άρχοντας). Και σήμερα λέμε οι ταγοί, οι κυβερνώντες και άλλοι αρχηγοί, π.χ. οι πνευματικοί ταγοί, όπως οι ακαδημαϊκοί και άλλοι, από το ρήμα ταγέω, -ώ = εξουσιάζω (άσχετο με το τάγηνον που είπαμε). Με δηκτικό τρόπο οι Αθηναίοι σχολίαζαν γι αυτούς που ζούσαν παρασιτικά. Έλεγαν: «Οι περί το τάγηνον και μετ’ άριστον φίλοι», δηλαδή φίλοι γύρω από το τηγάνι μας και μετά το μεσημεριανό γεύμα… Πολύ σχετική παροιμία: Ζεί χύτρα, ζή φιλία. Το πρώτο ζεί είναι γ’ ενικό πρόσωπο του ρήματος ζέω. Δηλαδή, όσο βράζει η χύτρα και προσφέρομε φαγητό, ζει, διαρκεί, υπάρχει φιλία. Ο καιροσκοπισμός των παρασίτων.

Γ. 10.10.2017 Στο δημοσιευμένο κείμενο (Σημειωματάριο του κ. Δούφλια) αναφερόμενο στην σε υψηλό βαθμό ανεβασμένη παιδεία στην Καστοριά του 17ου και 18ου αιώνα, καθώς και στην Σιάτιστα. Διαβάζετε το ρ. διωνυμείται η πόλις = έχει δυο ονόματα (η Μοσχόπολις και η Βοσκόπολις). Σύνθετο ρήμα (δις και όνυμα = το όνομα). Πώς δικαιολογείται το ω; Κατά τον γλωσσολογικό γραμματικό κανόνα του Skaliger, το όμικρον μετατρέπεται σε ωμέγα, επειδή προηγείται βραχύ φωνήεν. Έτσι και η διωνυμία (ύπαρξη δύο ονομάτων) και επίθετο διώνυμος (αυτός που έχει δυο ονόματα) και το επώνυμο(ν). Σχετικό και το της εποχής μας ιδιώνυμον (διάταγμα, νόμος) όπως το ιδιώνυμον του 1929 = ξεχωριστός, ιδιαίτερος νόμος για ειδική περίπτωση. Αλλά: υπάρχει στην αρχαία η λέξη διώνυμος, σύνθετη, με α’ συνθετικό την πρόθεση δια, δια + όνυμα = διώνυμος με την έννοια διάσημος, περίφημος. Π.χ. διώνυμος ο Δράκων για την αυστηρή του νομοθεσία. Πώς γίνεται διάκριση των δύο σημασιών; Εννοείται: από τα συμφραζόμενα!

Δ. 11.10.2017 Δικηγόρος μου θυμίζει να σχολιάσω την διπλή ορθογραφία της λέξεως η φωτογράφηση και η φωτογράφιση. Η πρώτη ορθογραφία από τοπ ρήμα της καθαρεύουσας φωτογραφώ, θα φωτογραφήσω, εφωτογράφησα και η δεύτερη από το νεοελληνικό φωτογραφίζω, φωτογράφισα. Το ίδιο ισχύει και με την λέξη η διευκρίνιση (ρήμα διευκρινώ, θα διευκρινήσω, διευκρίνησα) = διασαφηνίζω, αποσαφηνίζω, καθιστώ κάτι σαφές, «ξεκαθαρίζω». Από το ρήμα διευκρινίζω (της ομιλουμένης να πούμε, διευκρίνισα) έχουμε: η διευκρίνιση ενός θέματος, μιας καταστάσεως, κλπ.


Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 19 Οκτωβρίου 2017, αρ. φύλλου 906


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ