31.7.19

ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική



ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν



◾ 8.3.2019 τοπικός τύπος. «Βραδιά φιλοξενίας με τοπικά εδέσματα, τσιπούρες, κλπ.» Η λέξη τσιπούρα πιθανότατα από το αρχαίο ελληνικό ίππουρος (ίππος + ουρά), από το θηλυκό του, ψάρι με ουρά που μοιάζει αλόγου, ένα είδος κήτους. Τσιπούρα με τσιτακισμό.

◾ 13.3.2019 τοπικός τύπος. «Είμαστε κρατούμενοι... Και ποιος δεν θυμάται τον φάλαγκα...» Παιδιόθεν, στα χρόνια της Κατοχής και μετέπειτα, άκουα την λέξη ως θηλυκού γένους: Του πέρασαν την φάλαγγα του κυρ Σταμάτη, έφαγε αυτός φάλαγγα... Εσφαλμένως έλεγαν τότε «την φάλαγγα» εννοώντας την βάναυση τιμωρία και σκληρότατη μέχρι κακώσεως (ξυλοδαρμός με το σώμα του τιμωρουμένου ανεστραμμένο) αντί του ορθού: ο φάλαγγας, τον φάλαγγα = βασανιστήριο όργανο, τρόπος απάνθρωπος τιμωρίας. Η φάλαγγα είναι η γνωστή του στρατού, μεγάλο τμήμα κλπ.

◾ α) Μια κομματική ανακοίνωση: «Αυτός που εξελέγει, παλιό στέλεχος της Αριστεράς...». Αφού χρησιμοποιείς τον τύπο της καθαρεύουσας εξελέγη (το ορθόν), οφείλεις να σεβαστείς και την ορθογραφία του. όμοιοι Αόριστοι: ετράπη (εις φυγήν), εκλάπη (θησαυρός), εξεπλάγη, ενετάγη, προσετάγη, ετάφη, εθίγη. Τα περισσότερα τρέπονται και στην Δημοτική: εκλέχθηκε, τράπηκε, εντάχθηκε, θίχθηκε, προστάχθηκε, κλπ. β) Απολυτίκιον του Αγ. Αμφιλοχίου του εν Πάτμω (...τόν αστέραν τόν νέον... ανευφημήσωμεν...). Το ορθόν: τον αστέρα, χωρίς νι, όπως τον ρήτορα, την μητέρα, την πατρίδα. Υπόμνηση: η Αιτιατική του Ενικού των τριτοκλίτων έχει καταληκτικό ή νι (π.χ. την πόλιν, τον πρύτανιν, τον ιχθύν) ή άλφα (ως ανωτέρω: την ελπίδα, τον ποιμένα, κλπ). Έτσι και το αριθμητικό ο είς, ο ένας, Αιτιατική: τον ένα.

◾ 15.3.2019 τοπικός τύπος. «Ενδεχομένως να ενσκήψουν κίνδυνοι στο εγγύς μέλλον». Λόγιο ρήμα στα αρχαία: σκήπτω = υποστηρίζω, πιέζω κάτι επάνω σε κάτι άλλο. Όχι κύπτω = σκύβω. Παράγωγο η λέξη σκήπτρον = ραβδί επίσημο, σύμβολο εξουσίας. Φράση: αυτός κατέχει τα σκήπτρα = υπερέχει έναντι των άλλων. Το ρήμα στην μέση φωνή με Αιτιατική = προβάλλω κάτι για υποστήριξη, αναφέρω ως δικαιολογία. Από αυτήν την έννοια η σκήψις = η δικαιολογία. Είπαμε πως με την σύνθεση αλλάζουν οι σημασίες ενός ρήματος. π.χ. εν προκειμένω στα αρχαία: επισκήπτουσιν οι τεθνεώτες πατέρες = μας παραγγέλλουν... Στην νεώτερη ελληνική: δριμύς χειμών ενέσκηψε = εμφανίστηκε ξαφνικά. Αλίμονο αν ενσκήψει πάλι η γρίππη (και η γρίπη), δηλαδή λόγιο ρήμα ενσκήπτω.

◾ 28.3.2019 Με αφορμή: (περιγραφή στα 1933) λειμών σπαργών εκ της ευβλαστίας (χορτάτο το λιβάδι με την πλούσια βλάστηση). Σχολιάζω το αρχαίο ρήμα: σπαργάω, -ώ (για να μη γίνεται σύγχυση λόγω δύο ομοίων συλλαβών με την λέξη σπάργανα, ενώ δεν υπάρχει καμία σχέση). Το αρχαίο λοιπόν σταργώ (σαν το οργάω, -ώ, πρβλ η φύσις οργά, είμαι γεμάτος, πλήρης, με φουσκωμένη κοιλιά, είμαι εξωγκωμένος, ώριμος). Κυρίως λεγόταν γοα την έγκυο ή για την γυναίκα που είχε πολύ γάλα (γυναίκες σπαργώσαι). Το ρήμα το συνδέουν και με το σφριγάω,-ώ (το σφρίγος). Το σπάργανο, τα σπάργανα (επειδή το αναφέραμε) είναι και στην αρχαία και σήμερα φαρδιές λουρίδες, με τις οποίες περιτυλίγουν τα βρέφη, τα «σπαργαρώνου», τα φασκιώνουν, λαϊκά.

◾ Ορμώμενος από την λέξη ίππουρος (εδάφιο Α της στήλης μας), θυμίζω λέξεις με α’ συνθετικό την λέξη ίππος. ίππαγρος = άγριο άλογο, ιππαγωγόν (πλοίον) = το πλοίο με το οποίο μετέφεραν το ιππικό στράτευμα. Ιππόμητις = ο έμπειρος στα άλογα ή στην ιππασία. ίππουρις κόρυς = περικεφαλαία στολισμένη με ουρά ίππου, ιππώδης (επίθετο) = όμοιος με ίππο, ιππωνία (ίππος + ωνούμαι) = το να αγοράζει κανείς άλογα. Θεέ μου, πόσο απερίγραπτη η ικανότητα και ευλυγισία της Ελληνικής στο «συνθέτειν» στην σύνθεση λέξεων. Ανοίξατε οποιοδήποτε Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής, Σταματάκου, Liddell Skooott, κλπ και θα βρείτε, όπως υπολογίζω, 230-250 λέξεις σύνθετες, με α’ συνθετικό την λέξη ίππος.

Ο Γλωσσαμύντωρ
Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Απριλίου 2019, αρ. φύλλου 980

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ