9.5.17

ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

Α. (εφημερίδα) Ο πολιτικός αυτός με τας στιβαράς του χείρας… Ο στιβαρός = στερεός. Μεταφορικώς: γερός, δυνατός. Το 1991 είχα συζητήσει με έναν εκ Ρωσίας Πόντιο Έλληνα. Σε σχετική του ερώτηση του απάντησα ότι είμαι δάσκαλος, καθηγητής Γυμνασίου. Γροικάς; Τον ρώτησα, Πώς κί γροικώ! Η δασκαλική στιβαρόν επάγγελμαν! Ο Πόντιος μου απήντησε με αρχαία ελληνική λέξη. Επ’ ευκαιρία, στιβαρός. Συνώνυμο το επίθετο στιφρός, ίδια ρίζα με το στίφος = σώμα καλώς συμπυκνωμένο και συμπαγές. Σώμα ανδρών σε συμπαγή παράταξη. Πρβλ τα στίφη των βαρβάρων, Σχετίζεται με το στρυφνός (άλλη γραφή) = ισχυρογνώμων, ανάποδος, στριμμένος.

Β. Σε ελληνιστικό κείμενο βρήκα την λέξη τα πνίγη (το πνίγος) από το ρήμα πνίγω, που σημαίνει καύσωνες πνιγηροί.

Γ. (Ευαγγέλιον) Ο Χριστός είπε: Εμίσησάν με δωρεάν. Εδώ η αιτιατική κείται σε θέση επιρρήματος με την έννοια: μάταια, άδικα, χωρίς τον αποχρώντα λόγο. Ετυμολογικώς, η δωρεά και το δώρον από το ρήμα δίδωμι (θέμα δω, έ-δω-κα).

Δ. 26.10.2016 (επίκαιρον) Ο Νέστωρ με την ευχή του Αγίου Δημητρίου και την δύναμη του Θεού κατέβαλε το "ίππειον θράσος", λέγει σχετικό τροπάριο. Το ίππειον θράσος του Λυαίου. Θυμίζει τον θυμοειδή, ατίθασον ίππον, ατίθασο άλογο. Ίππειον, ομόηχο με το ήπιον (κλίμα, ύφος). Ας προσέχουν οι υποστηρικτές φωνητικής γραφής ένα ι, ένα ο, με λατινικό αλφάβητο... Τόσο αδιάβαστοι περί την αρχήν και εξέλιξη της γλώσσας μας;

Ε. 25.10.2016 Από ελληνιστικό κείμενο: ως τά θηρία, εις ιλεούς και φάραγγας καταφεύγει. Η λέξη ιλεός ή ειλεός: α) Η γνωστή κι επικίνδυνη νόσος λόγω περιπλοκής των εντέρων και β) η φωλιά, η "τρύπα" στους βράχους.

Στ. Βλάχοι της Θεσσαλίας. Δεν φτάν' που σας πήραμι το παλιούρ' απ' την πόρτα (από το σπίτι σας). Πειρακτικά, για την δήθεν ανάξια νύφη. Το παλιούρ'= ακανθώδης θάμνος, πρβλ το φυτό παλιουριά. Και όμως, είναι η αρχαία λέξη ο παλίουρος, με την ίδια σημασία.

Ζ. 23.10.2016 Κόβω - έκοψα, λύνω - έλυσα, αλλά πίνω - ήπια(!). Πώς δικαιολογείται το ή(τα); Μάλλον αναλογικά, από άλλα ρήματα: ήρθα, ηύρα και είδα (αυτό μόνο ηχητικά). Πάντως, η ποντιακή έχει την κανονική αύξηση: γράφω - έγραψα, πίνω - έπια! Τον αόριστο β' της αρχαίας εγώ έπιον, οι Πόντιοι τον έκαναν αόριστο α': έλυσα - έπια. π.χ. Αυτός έπιεν πολύ ρακίν!

Η. 23.10.2016 Ο φίλος εδέχθη (δέχθηκε) το δώρο. Εδώ, το εδέχθη, μεσοπαθητικό με ενεργητική σημασία. Δέχομαι την προσφορά. Σε συναξάριο όμως διαβάζω: Ελθών εις στον ναόν, εδέχθη(!) υπό τινός εις την μονήν. Σε αυτήν την περίπτωση, το εδέχθη είναι με παθητική σημασία: έγινε δεκτός.

Θ. 26.10.2016 Από φράση του Ξενοφώντος του Αθηναίου (ιστορικού): "αι κύνες υφορώσι...". Σταματώ στο ρήμα υφορώ = ρίχνω λαθραία βλέμματα, υποβλέπω, υποψιάζομαι. Πόσοι υποψιαζόμαστε ότι από το αρχαίο ρήμα υφορώ έχομε τις λέξεις ύποπτος και υποψία;!

Ι. (από συναξάρι του Αγίου Μηνά, 11 Νοεμβρίου, επίκαιρο) Ανυποστόλως ήσθιε. Έτρωγε χωρίς ... συστολή, χωρίς φόβο, αναιδώς. Είναι επίρρημα του αρχαίου επιθέτου ανυπόστολος (α στερητικό + υποστέλλω) = αυτός που δεν κρύβεται, ελεύθερος (με κακή σημασία), άφοβος, χωρίς συστολή, αναιδής.


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 3 Νοεμβρίου 2016, αρ. φύλλου 858

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ