19.5.17

ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

Α. 24.10.2016 (Σκάι, δημοσιογράφος) Όλα έγιναν υπέρ του δέοντος. (ενώ ήθελε να πει: με το παραπάνω). Συνεπώς, το ορθόν είναι: Έγιναν υπέρ το δέον, γιατί υπέρ + γενική σημαίνει υπεράσπιση. Υπέρ βωμών και εστιών, υπέρ των αδυνάτων.

Β. 17.10.2016 (Alpha) α) Η ενέργεια από τον σεισμό εκλείεται(!). Σοβαρό λάθος! Το ορθόν: εκλύεται. Το εκλύω, ρήμα των θετικών επιστημών, π.χ. εκλύει ραδιενέργεια = αποδεσμεύει και την διαχέει, την διασκορπίζει... Μεταφορικώς έχομε την έκλυση ηθών = τον παρασυρμό, την χαλάρωση, την έκπτωση, τον έκλυτο βίο = τον ανήθικο, τον άσωτο βίο. Πρώτη σημασία του έκλυτος στην αρχαία και στην καθαρεύουσα = εξασθενημένος, άτονος, παράλυτος. Έτσι, μεταφορικώς, ηθικά παράλυτος, ακόλαστος. Αντίθετα: ο εγκρατής, ο ενάρετος. β) Οι αποφάσεις του ΣτΕ καθαρογράφονται... Όχι. Το ορθόν: καθαρογραφούνται (από τα παρασύνθετα ρήματα).

Γ. 3.11.2016 (Άγγελμα του 1941 σε βιβλίο): α) Ουδείς υμών να λιποψυχίση. Το ορθόν: να λιποψυχήση (τοση με υπογεγραμμένη). Λιποψυχώ = τη στιγμή αυτή χάνω την ψυχή μου, το θάρρος. Η ετυμολογία του ρήματος: Από το θέμα λιπ-, Αόριστος έλιπον του λείπω + ψυχή. Λιποψυχώ - λιποψύχησα, όπως εποίησα. β) τμήματα προκαλύψεως. Το ορθόν: τμήματα προκαλύψεως. Τα τμήματα προκαλύψεως 1940-41 έγραψαν χρυσές σελίδες ηρωισμού.

Δ. 28.10.2016 Από την μετάδοση της παρελάσεως: Να και οι εύζωνες! Το πιο ορθόν είναι οι εύζωνοι (ο εύζωνος). Κρατούμε λέξη ομηρική! Ο Όμηρος ομιλεί για ευζώνους κορασίδας, με λεπτή, ωραία μέση. Μετά τον Όμηρο, ο εύζωνος ήταν ο ελαφρά οπλισμένος.

Ε. 3.11.2016 (από βιβλίο) Τονίζω την λεπτή σημασία μιας λέξεως μέσα στην πρόταση. Συνήθεις φράσεις με την λέξη αέρας. α) 1940, 28η Οκτωβρίου: Αέρα!! Ορμή των στρατιωτών μας, θάρρος, αποφασιστικότητα. β) Κάθησε καλά, πολύ αέρα πήρες! γ) Δώσε στο παιδί αέρα, για να πηγαίνει καλά στα μαθήματα. δ) Προχωρούμε με τον αέρα της νίκης(θάρρος, αυτοπεποίθηση, πίστη). Και όμως. Ας ακούσομε τον Γιώργο Θεοτοκά, συγγραφέα σημαντικό του μεσοπολέμου, πώς χρησιμοποιεί την λέξη στην οπισθοχώρηση του στρατού μας, 17 Απριλίου 1941: Στο δρόμο, αμέσως αισθανόμαστε ενστικτωδώς όλοι κάποιον αέρα φόβου και απογοήτευση... Εδώ, η λέξη ο αέρας δεν είναι ούριος, λειτουργεί ως μούδιασμα, κρυάδα που κόβει την ανάσα και ανατριχίλα.

ΣΤ. 3.11.2016 Ο ψυχωμένος ιερεύες είπεν... (έψαλε): Αναπέμψωμεν (ας στείλουμε, ας δηλώσουμε) Ανάθεμα τοίς πολιτκοίς (ανδράσι τε καί γυναιξί) πρώτον, είτα καί ίσον τοις δημοσιογράφοις, συλλήβδην καί άλλοις, οίπερ (οι οποίοι ακριβώς) μίσος ενσπείρουσι καί προκαλούσι καθ' ών όσια καί ιερά Ορθοδοξίας τε καί τής φιλτάτης πατρίδος αγαπώσι, τηρούσι καί λατρεύουσι(ν). Ανάθεμα καί αύθις...

Ζ. 31.10.2016 Ρωτήθηκα για την προέλευση της ... γκρίνιας (η οποία δυστυχώς, παρ' ημίν τοίς Έλλησιν έκπαλαι επιχωριάζει). Η γκρίνια, ασταμάτητο κλάμα του μωρού, εντεύθεν: η μεμψιμοιρία, η διχόνοια. Μπήκε στο κόμμα η γκρίνια. (Η λέξη από τα ιταλικά: grigna;).

Η. 19.10.2016 (σχόλιο εφημερίδας) Με βλοσυρό βλέμμα τον αντιμετώπισε ο κ. Πουλάκης. Μα, ποια είναι η προέλευση, το έτυμον, της λέξης βλοσυρός; Αβέβαιο το έτυμον. Πιθανόν, η λέξη αποσπάσθηκε από την αρχαία λέξη ο βλοσυρώπης (μαρτυρείται η λέξη αυτή) = ο έχων βλέμμα άγριο, αυστηρό, εχθρικό, σαν του γύπα.

Ο Γλωσσαμύντωρ
Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 10 Νοεμβρίου 2016, αρ. φύλλου 859


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ