19.9.18

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Αφιέρωμα στον Βασίλειο Βουλγαροκτόνο [ΙΙΙ]


ΟΔΟΣ 10.5.2018 | 935

Το 1018 ο Βασίλειος Β’ Βουλγαροκτόνος από την απελευθερωμένη πια Καστοριά, δια μέσου των Σερβίων, των Σταγών Θεσσαλίας και των Θερμοπυλών, έρχεται στην Αθήνα, για δύο λόγους: για να ευχαριστήσει την Παναγία στον Ναό της Παναγίας του Παρθενώνος και για να δει από κοντά την κατάσταση της χώρας.

Η «Φλογέρα του Βασιλιά» είναι το κορυφαίο ποίημα του Παλαμά, το οποίο χαρακτηρίσθηκε ως το Έπος της Ελληνικής Διάρκειας, γραφόταν επί 25 χρόνια και εκδόθηκε σε βιβλίο το 1910. Αποτελείται από 4225 στίχους και διαιρείται σε 12 Λόγους (κεφάλαια).
Ο ίδιος ο ποιητής παραδέχεται ότι έγραψε αυτό το επικό ποίημα για να βοηθήσει στην εθνική αναγέννηση, στην προετοιμασία της εθνικής εξορμήσεως για την απελευθέρωση πανάρχαιων ελληνικών πατρίδων. Το ποίημα αντλεί την αρχική του ιδέα από δύο γεγονότα, τα οποία καταγράφονται από βυζαντινούς ιστορικούς.

Ο Παχυμέρης¹ περιγράφει πως, όταν οι στρατιώτες του Μιχαήλ Παλαιολόγου, Έλληνος αυτοκράτορος της Νικαίας, απελευθέρωσαν το 1261 την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους, είδαν ότι οι Σταυροφόροι είχαν συλήσει τον τάφο του Βασιλείου Β’ του Μακεδόνος, του αυτοκράτορος που έσωσε το κράτος του από την βουλγαρική απειλή.

Το σκέλεθρο του φημισμένου βασιλέως του Βουλγαροκτόνου είχε στο στόμα μία φλογέρα, την οποία είχαν τοποθετήσει περιπαικτικά οι Φράγκοι εισβολείς. Ο Κ. Παλαμάς φαντάζεται ότι η φλογέρα αυτή διηγείται μελωδικά το νικητήριο προσκύνημα του Βασιλείου Β’ στην Αθήνα. Πρόκειται για γεγονός το οποίο αναφέρει ο χρονογράφος Κεδρηνός², η δεύτερη πηγή εμπνεύσεως του ποιητή μας.

Ο Κωστής Παλαμάς, μ’ αυτό και μόνο το έργο, μας διαλαλεί την βαθειά του πίστη προς την πατρίδα, την αγάπη και τον θαυμασμό του γι’ αυτήν, που αποκαλεί «Γεννήτρα Γη» και που «πουθενά δεν έχει η γη μεγαλωσύνη τέτοια».

Ο εθνικός μας ποιητής με το έργο του «Η Φλογέρα του Βασιλιά» αξιοποιεί τον ηρωισμό της Βυζαντινής περιόδου με τον Ιουλιανό, τον Φωκά, τον Τσιμισκή, μα πάνω απ’ όλους τον Βουλγαροκτόνο, τον Βουλγαροφάγο Ρήγα, όπως τον ονομάζει.

Αυτός είναι ο Βασιλιάς που έρχεται στην Αθήνα να προσκυνήσει στον Παρθενώνα. Και ο Παρθενώνας βλέποντάς τον από ψηλά να φθάνει ανάμεσα στον στρατό του και μέσα στην λάμψη των αρμάτων φωνάζει:

«Κι αν, ουρανοί και κόσμοι εσείς, δε μου μιλάτε, αφήστε, αφήστε Ολύμπιο να τον πω, να κράξω: «Εσ’ είσαι ο Άρης!» Ο Άρης είσαι κι έρχεσαι και κλεις μεσ’ την καρδιά σου με μια καινούρια δύναμη την ίδια την Ελλάδα».

Ο ποιητής παντρεύει στο έργο του αυτό την αρχαιότητα με την Βυζαντινή εποχή. Την ταυτίζει. Ο Βασιλιάς Βουλγαροκτόνος γίνεται βασιλιάς Άρης, όπως και άλλοι αρχαίοι θεοί, απλώς αλλάζουν ονόματα. Για τον Παλαμά ο Βουλγαροκτόνος είναι εθνικό σύμβολο. Δεν είναι καθόλου τυχαία η εκλογή του! Είναι ο γενναίος και αήττητος, που όλοι φεύγουν.

Ο Παλαμάς γεννιέται και μεγαλώνει σε μια μικρή Ελλάδα, που ακόμα προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της, μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς. Το νιώθει αυτό! Όπως επίσης, νιώθει ότι η Ελλάδα δεν υφίσταται, όταν τα περισσότερα εδάφη της είναι ακόμα σκλαβωμένα. Κι απογοητεύεται γιατί νοιώθει το Έθνος ναρκωμένο.

«Σβυσμένες όλες οι φωτιές οι πλάστρες μεσ’ τη χώρα». Κι όμως! Η φλόγα αβοήθητη πρέπει να κρυφτεί να μη σβύσει.
«Γιατί θαρθεί κάποιος καιρός και κάποια αυγή θα φέξει και θα φυσήξει μια πνοή μεγαλοδύναμη άκου»!

Ο ποιητής λοιπόν πιστεύει στη δύναμη του Ελληνισμού, που έπρεπε ν’ αφυπνισθεί με το ξαναζωντάνεμα της μνήμης των Ελλήνων, με τόνους επικούς, σελίδων ηρωικών της ιστορίας τους, ένδοξων εποχών, μα ξεχασμένων!
Ναι, χρειαζόταν κάποιο δράμα, για να τους οδηγήσει στις ρίζες τους και στην συνέχειά τους. Να γιατί γεννήθηκε η Φλογέρα του Βασιλιά.

Κ αι πράγματι μόνο δύο χρόνια μετά η Ελλάδα με τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912 μεγαλουργεί. Ποιες όμως ήταν οι πνευματικές ρίζες αυτής της μεγάλης εθνικής εξορμήσεως; Ποιος ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων που βοήθησαν να ξεπεραστεί η εθνική κατάθλιψη μετά την πτώχευση της χώρας επί Χαρ. Τρικούπη το 1893 και την ήττα από τους Τούρκους το 1897;

Κορυφαία θέση μεταξύ των πνευματικών πατέρων της νίκης κατέχει ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς. Προετοίμασε την ανάσταση του Γένους επαναφέροντας στο προσκήνιο το Βυζάντιο-Ρωμανία και προβάλλοντας την αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού.

Μία συνέχεια, η οποία για εμάς τους Ορθοδόξους Χριστιανούς δεν αντιμετωπίζεται με βιολογικά,-φυλετικά κριτήρια, αλλ’ ως ενότητα πνεύματος, ως πολιτιστική συνέχεια, ως άρρηκτος ψυχικός δεσμός μεταξύ Αρχαίας, Βυζαντινής, Τουρκοκρατούμενης, Φραγκοκρατούμενης και Νεώτερης Ελλάδος.

Εμβληματική η μορφή του αυτοκράτορα Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνου, ο οποίος υπήρξε υπόδειγμα πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης με θαυμαστά αποτελέσματα - ηγέτης και στρατηγός ταυτόχρονα.

Σύμφωνα με τον σπουδαίο Γάλλο Βυζαντινολόγο και μελετητή του Βασιλείου του Β, G. Schlumberger: «Η βασιλεία του υπήρξε μακροτάτη καθ’όλην τήν ύπαρξιν της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας καί μία των πλέον μακροχρονίων της παγκοσμίου Ιστορίας. Μέ τόν θάνατό του εξέλιπεν η μεγαλυτέρα καί ενδοξοτέρα φυσιογνωμία του μεσαιωνικού Ελληνισμού».

Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος ήταν ένας μεγάλος Βυζαντινός βασιλιάς της Μακεδονικής δυναστείας, που με το σπαθί του έδωσε τέλος στο Μακεδονικό πρόβλημα του καιρού του. Θα συμπλήρωνα: με σπαθί και με σκληρές πράξεις εκμηδενίζοντας πολύ βίαια τις τοτινές βάρβαρες ατίθασες Βουλγαρικές φυλές.

Η φλογέρα, αυτό το ταπεινό σουραύλι - όπως γράφει ο Παπανούτσος - εκείνο το ελεεινό περίπαιγμα στο στόμα του, θα δώσει τα συμβολικά μηνύματα της.

"Ο βασιλιάς - λείψανο, παίρνει τα φουσάτα του και κατηφορίζει θριαμβικά προς τις Ελληνικές πόλεις με σκοπό να προσκυνήσει Ελληνική ομορφιά και Αθήνα, αποβλέποντας στη συναδέλφωση του χριστιανικού και κλασικού κόσμου μέσα στα Ελληνικά πεπρωμένα".

Για τον Παλαμά όμως, ο Ελληνισμός, όπως γράφει ο Παπανούτσος, είναι ένα δυναμικά ιστορικό φαινόμενο, που μέσα στη ροή του χρόνου, παθαίνει μεταπτώσεις και που μοιραία αλλοιώνεται αλλά και παραμένει σε αγωνιστική δημιουργική και φωτοβόλα ετοιμότητα, για να δεχτεί μα και να αφομοιώσει, καινούργιες ιδέες και κανόνες.

Ο Παλαμάς για όλα του έθνους έχει λόγο και είναι πάντα επίκαιρος. Όπως επίκαιρος, μα και διαχρονικός είναι κι ο παρακάτω λόγος του για τον βασιλιά, αλλά και για όλους εμάς τους Έλληνες:
Κραδαίνει σπάθα. Δεν θέλει κανέναν - από το γένος - γονατιστό. Όλους τους θέλει ολόρθους! Και πάντοτε ολόρθους!

Σήμερα, 1.000 χρόνια μετά την απελευθέρωση της Καστοριάς από τους Βουλγάρους, από το μικρό αυτό αφιέρωμά μας, που μακάρι να γίνει αφορμή για σπουδαιότερες δράσεις, ας κερδίσουμε δύο σημαντικά πράγματα: από τη μια το ζωντάνεμα της ανάμνησης της μορφής αυτού του τόσο συκοφαντημένου κι αδικημένου Μακεδόνος κι από την άλλη το ζωντάνεμα μιας επιτακτικής εθνικής επιταγής: να μην καταθέτουμε τα όπλα και να παραμένουμε πάντοτε όρθιοι· στητοί κι ολόρθοι, για το καλό της Πατρίδας. Γιατί σε μια Πατρίδα που δυστυχεί κανείς μας δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος…

[ΤΕΛΟΣ]


1. Ο Γεώργιος Παχυμέρης (1242 – περ. 1310) ήταν λόγιος, θεολόγος, κληρικός, φιλόσοφος, ιστορικός και μαθηματικός με πλούσια εκκλησιαστική και πολιτική δράση και εκτεταμένο συγγραφικό έργο. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Παλαιολόγειας Αναγέννησης στον τομέα των γραμμάτων και των επιστημών.
2. Ο Γεώργιος Κεδρηνός ήταν βυζαντινός χρονογράφος. Έζησε στο τέλος του 11ου και στις αρχές του 12ου αιώνα. 


Φωτογραφίες: Το αποκορύφωμα της 50χρονης διαμάχης μεταξύ του Σαμουήλ της Βουλγαρίας και του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου έληξε με την νίκη των Βυζαντινών στην μάχη του Κλειδίου (εικόνα)  το 1014 μΧ. “Σύνοψις Ἱστοριῶν” του Ιωάννη Σκυλίτζη, Biblioteca Nacional de España, Μαδρίτη Ισπανίας. Φωτογραφία δεύτερης σελίδας: Ο Νικηφόρος Ουρανός, ένας από τους ικανότατους στρατηγούς του βυζαντινού αυτοκράτορα, Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνου, κατατροπώνει τους Βούλγαρους στην μάχη του Σπερχείου (997 μΧ) “Σύνοψις Ἱστοριῶν” του Ιωάννη Σκυλίτζη, Biblioteca Nacional de España, Μαδρίτη Ισπανίας.



Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 10 Μαΐου 2018, αρ. φύλλου 935.


Το κείμενο είναι το γ’ μέρος της ομιλίας της κ. Σ. Ευθυμιάδου-Παπασταύρου με θέμα "Καστοριά, 1.000 χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Βουλγάρους"  που πραγματοποιήθηκε την  Κυριακή 22 Απριλίου 2018 στο αρχοντικό Πηχεών στο Ντολτσό.


Σχετικά:


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ