ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

◾ 15.6.2019 Σκάϊ. α) Η Αστυνομία παρουσίασε ευρύματα του εγκλήματος. Η λέξη δεν σχετίζεται με το επίθετο ευρύς, ευρεία, ευρύ (άνθρωπος με ευρείαν αντίληψη περί τα οικονομικά), αλλά είναι παράγωγο από το θέμα του ρήματος ευρίσκω (μέλλων: ευρήσω). Συνεπώς: το εύρημα, τα ευρήματα. β) Πρωθυπουργός (23. 6.2019): Η υπόθεση Novartis διερευνείται δικαστικά. Το ορθόν: διερευνάται. Είναι από τα συνηρημένα ρήματα εις –άω, -ώ. Ενώ τα εις –έω, -ώ, π.χ. γ’ ενικό: κινείται, ποιείται. Προστακτική β’ ενικού: μή ερεύνα, αλλά σύ ποίει.

◾ 24.6.2019 Φίλος που ακούει πολύ ραδιόφωνο με ρωτάει: Ακούω σύγκλιση των πολιτικών, δηλαδή; Εγώ ξέρω σύγκληση στην συνεδρίαση (υπήρξε και δημοτικός σύμβουλος). Πολύ καλή ερώτηση για δυο ομόηχες λέξεις. Η πρώτη από το ρήμα συν+κλίνω, συγκλίνω, «γέρνω προς ένα σημείο», δηλαδή κάνω κίνηση για το ίδιο σημείο, για το ίδιο συμπέρασμα, για το ίδιο αποτέλεσμα. Η σύγκλιση απόψεων των πολιτικών σημαίνει ότι η άποψη του ενός ή των δύο πλησιάζει τόσο, ώστε να συμπέσει με την άποψη π.χ. του τρίτου πολιτικού. Συνεπώς η κίνηση, η προσπάθεια προς το ίδιο σημείο συναντήσεως – συμφωνίας γνωμών είναι η σύγκλιση. Όλοι οι Έλληνες ζητούμε από τους πολιτικούς να επιδιώκουν μετά λόγου γνώσεως σύγκλιση απόψεων σε θέματα σοβαρά, όπως είναι τα εθνικά θέματα, τα οικονομικά και άλλα. Αντίθετη λέξη είναι η απόκλιση και σχετική η παρέκκλιση (παρ’ εκκλίνω = παρεκκλίνω = το να εκτραπείς και να ξεφύγεις από την ευθεία οδό). Η άλλη σύγκληση (συν+καλώ = συγκαλώ) είναι η πρόσκληση. Σύγκληση των μελών του ΔΣ του Συλλόγου Νεστοριτών. (Για την προηγούμενη λέξη:) Στα πολιτικά, κομματικά, αν κάποιος διατυπώσει άποψη που αντιβαίνει στις αρχές και στο καταστατικό του κόμματος, αυτός κινείται κατά παρέκκλισιν, παρεκκλίνει και, ως είθισται, διαγράφεται από το κόμμα.

◾ 27.6.2019 Επίσης ο φίλος είδε και διάβασε στην τηλεόραση: Εκκένωσαν τα σπίτια τους λόγω καύσωνος! Το ρήμα δεν είναι λάθος; Όχι, δεν είναι λάθος. Η δημοτική δεν έχει πάντοτε υποχρεωτική την αύξηση στον παρατατικό και αόριστο. π.χ. δίνω – έδινα αλλά και δίνανε (χωρίς αύξηση). Στην καθαρεύουσα ήταν εξεκένωσαν = άδειασαν, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, από το αρχαίο ρήμα εκκενόω,-ώ, εκ+κενώ = κενώνω, παρατατικός εξεκένουν, Αόριστος εξεκένωσα. Η αγχίνους μνήμη μου φέρνει άλλο ρήμαμε δύο κκ, εκκαίω και το παράγωγο έκκαυμα στην αρχαία, που σήμαινε ξερό ξύλο για προσάναμμα, όπως είναι τα φρύγανα. Εκ+καίω, ενώ με την πρόθεση εν γίνεται εγκαίω και το παράγωγο έγκαυμα, με διαφορετική σημασία, το σημάδι, το σημείο από κάψιμο, ένα στίγμα π.χ. στο σώμα από κάψιμο. Συνώνυμη περίπου λέξη το έναυσμα, αλλά η ετυμολογία; Εν + αύω = ξηραίνω κάτι. Το έναυσμα = σπινθήρας. Μεταφορικώς όμως σημαίνει ό,τι διεγείρει, ξεσηκώνει και παρακινεί σε ενέργεια, ό,τι πυροδοτεί. π.χ. Αυτό το σύνθημα, αυτός ο λόγος ήταν το έναυσμα να ξεσηκωθούν. Από το αρχαίο ρήμα αύω έχουμε τις λέξεις αιχμηρός και αιχμηρότητα. Στον σύλλογό μας, λέει π.χ. ο Πρόεδρος, παρατηρώ τον τελευταίο καιρό αιχμηρότητα στα πολιτιστικά μας.

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Ιουlίου 2019, αρ. φύλλου 993