ΣΟΦΙΑΣ ΚΛΕΙΟΥΣΗ: "Αντικλείδια"

ΟΔΟΣ 4.7.2019 | 993

To κύριο μέρος της ομιλίας

Το κείμενο της κ. Σοφίας Κλειούση που ακολουθεί, προέρχεται από την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής του κ. Αλεξάνδρου Μακρίδη "Αντικλείδια" (εκδ. Θράκα) που πραγματοποιήθηκε στις 18 Μαΐου 2019, σε ξενοδοχείο της περιοχής. Εκτός από την ίδια, την ποιητική συλλογή παρουσίασαν και οι συγγραφείς κυρίες Χρυσούλα Πατρώνου-Παπατέρπου και Ανδρομάχη Κάρτζου.

* * *

[...] ΕΧΟΥΝ ΠΕΡΑΣΕΙ τριάντα χρόνια περίπου από τότε που ο Γιώργης Παυλόπουλος, μια από τις πιο ώριμες, ζεστές και αρτιωμένες φωνές της μεταπολεμικής μας ποιητικής παραγωγής, διαπιστώνοντας την αδυναμία του να συλλάβει το άπιαστο είδωλο της ποίησης και να ανοίξει την -κατά οξύμωρο τρόπο- ανοιχτή της πόρτα, έφτιαχνε αντικλείδια.

Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν 
από τότε που υπάρχει ο κόσμος
είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια
για ν` ανοίξουμε την πόρτα της ποίησης 

καταλήγει ο Παυλόπουλος στα ομώνυμα "Αντικλείδια" του.

Με τα δικά του λοιπόν "Αντικλείδια", τα 29 ποιήματα που απαρτίζουν τη συλλογή, ο Αλέξανδρος Μακρίδης, δημιουργώντας ισχυρό διακείμενο με την παλαιότερη συλλογή, καταθέτει τη δική του φωνή στον ατέρμονο αυτόν διάλογο που κρατάει από καταβολής ποιήσεως.

Το ποιητικό στίγμα του Αλέξανδρου Μακρίδη έγινε ήδη διακριτό με τις «Διαδρομές» του 2015. Στην πρώτη αυτή συλλογή μέσα από την προσωπική περιπλάνηση του γράφοντος στο ποτάμι της ποίησης αναδύεται ένας κόσμος στέρεος, με τα όνειρα των παιδικών χρόνων, τις γέφυρες της φιλίας ριγμένες στον ορμητικό Ρουβίκωνα, το άρωμα του αιώνιου έρωτα και την αύρα της νερένιας πολιτείας να αντιπαλεύουν τη ρηχότητα των προσωπείων, τις καθημερινές συμβάσεις, την αυτάρεσκη selfie ματαιοδοξία και τα σκοτάδια των καιρών.

Στα "Αντικλείδια" ο κόσμος αυτός εμπεδώνεται και κατισχύει, η ματιά γίνεται ακόμη πιο διεισδυτική, ο τόνος ακόμη πιο εξομολογητικός. Αν θα ήθελα επιγραμματικά να διατυπώσω την αρχική αίσθηση, την πρώτη εντύπωση που αποκόμισα, όταν διάβασα τα ποιήματα της συλλογής, θα έλεγα πως πρόκειται για την γοητεία που μας υποβάλλει η αμεσότητα και η ειλικρίνεια του αυθεντικού βιώματος και του γνήσιου συναισθήματος. Γιατί, ο λόγος του Αλέξανδρου Μακρίδη δεν ακουμπά απλώς στα πράγματα, αλλά καταφέρνει να κρατηθεί μέσα σε αυτά, χωρίς να διολισθαίνει σε περιττές και φλύαρες ενδοσκοπήσεις και σε υπαρξιακές ναρκισσευόμενες αναζητήσεις. Με άλλα λόγια: Δεν χάνει ούτε στιγμή το δάσος· που είναι ο αληθινός μας κόσμος, η συγκαιρινή μας πραγματικότητα, οι δικές μας ζωές. Γι` αυτό και τα αντικλείδια που μας προτείνει, για να ξεκλειδώσουμε τον κόσμο αυτόν, μας αγγίζουν τόσο βαθιά.

Κλειδιά και αντικλείδια πολλά.
Ορίζουν την αέναη πάλη της 
ανθρώπινης ύπαρξης,
Κλειδώνουν και ξεκλειδώνουν τούμπαλιν,

γράφει ο Αλέξανδρος Μακρίδης.

Πολλά λοιπόν τα κλειδιά και τα αντικλείδια, πεδίο εφαρμογής τους η ανθρώπινη ύπαρξη και ενέργειά τους το κλείδωμα και το ξεκλείδωμα της ψυχής, ενέργεια δίχως τέλος μα δίχως και καμιά αρχή. Αναζητώντας τα σταθερά σημεία αναφοράς, τις βασικές θεματικές προεξοχές της συλλογής, τα κύρια αντικλείδια, που συνέχουν το ποιητικό υλικό συναιρώντας όλα τα υπόλοιπα, κατέληξα στα εξής:

Αντικλείδι πρώτο: Η ελπιδοφόρα ορμή της νιότης, η παλλόμενη καρδιά των αρχόμενων πολεμιστών. Εύγλωττη και με αγάπη δοσμένη και η αφιέρωση: «Στον μαχητή της ζωής, Μιχαήλ. Και σε όλα τα παιδιά της γης τούτης που δεν παύουν να ονειρεύονται». 

Ο μικρός Μιχαήλ, αρχόμενος πολεμιστής και νικητής της μάχης, δίνει την έμπνευση σε τρία από τα ποιήματα της συλλογής, με τη θέληση της ψυχής του σηματοδοτεί τη γένεση, την ελπίδα και το ξεκίνημα του ταξιδιού, εγγράφει στον κύκλο της ζωής τη χαρμονή και τ` όνειρο και κρατάει στα χέρια του τον μαγικό αυλό των θαυμάτων, τον μαγικό αυλό του αύριο. Οι στίχοι προέρχονται από το ομότιτλο ποίημα.

Κρατάς τον μαγικό αυλό των θαυμάτων
Σκορπίζει ήχους χαράς.
Πνίγεις το ουρλιαχτό των Σειρήνων του σκότους
στη δίνη του παρελθόντος.
Μας οδηγείς στο φως.

Ακτίνα φωτός το βλέμμα της παιδικότητας κατέχει κεντρική θέση στην ποίηση του Αλέξανδρου Μακρίδη. Όντας ο ίδιος ευαίσθητος δέκτης των δονήσεων και των αναπαλμών της νιότης, αποτυπώνει με έκδηλη τρυφερότητα και ανησυχία μαζί την υγρή ματιά του νέου, ωραίου με το άδηλο μέλλον, την αγωνία του να λύσει τον γόρδιο δεσμό της ζωής, αλλά και τα τσακισμένα πουλιά που σκορπίστηκαν στα πέρατα του κόσμου, με τις προσδοκίες κλεισμένες στην τσέπη του παντελονιού, κορμιά που βυθίστηκαν στο Αιγαίο της ελπίδας.

Τα βέλη ωστόσο στη φαρέτρα της νιότης είναι δυνατά: επιμονή και υπομονή και σπίθα ανεμόεσσα η ματιά. Διάχυτη και γι` αυτό στα «Αντικλείδια» η ελπίδα ότι ο κόσμος μπορεί να ξαναειπωθεί, να ξαναρυθμιστεί, να ξαναδιευθετηθεί.

* * *

[...] Ο έρωτας, η φιλία, η βαθιά και αφειδώλευτη αγάπη, η ακατάλυτη συνεκτική δύναμη που φιλιώνει τον κόσμο. Το δεύτερο αντικλείδι, που ξανοίγει την αγνή και αμόλευτη ομορφιά του επίγειου παραδείσου μας. Γενεσιουργός και πρωτεϊκός ο έρωτας άλλοτε φλογίζει πόθους αρχόμενους και υποσχετικούς, ντυμένους στα μετάξια της εφηβείας, άλλοτε βάφει στο κόκκινο του κυκλάμινου πόθους του ιουλιάτικου μεσημεριού και άλλοτε απαγκιάζει σε μαξιλάρι μαλακό που ευωδιάζει το άρωμα από καυτό καλοκαίρι μεσήλικης ραστώνης.

Το κορμί σου,
έρμαιο στη θέρμη του λίβα
ευωδιάζει άρωμα τροπικών αισθήσεων.

Και αν ο έρωτας με τη ζωογόνο δύναμή του ανταριάζει τα πέταλα της καρδιάς, η φιλία, πλάτανος βαθύσκιωτος και στιβαρός οδηγεί τη ζωή στην υπέρτατη δικαίωσή της. Και, όταν γυρίζοντας πίσω, μετράς τα χρόνια σαν πλατανόφυλλα-καράβια με τα αμπάρια γεμάτα εμπειρίες και αναμνήσεις, οι φίλοι στέκουν δίπλα στο τιμόνι, σε ήρεμα αλλά και τρικυμισμένα νερά.

Σχεδιάζουμε τον πορτολάνο των πενήντα
στον ίσκιο του Πλατάνου της φιλίας.

γράφει ο Αλέξανδρος στον "Πλάτανο της Φιλίας"
.
Ρόδα που αντιμάχονται τα βέλη, ο έρωτας, η φιλία και όλα όσα καταξιώνουν τον άνθρωπο και αποθεώνουν την ομορφιά της ψυχής του, αρωματίζουν χρόνο πολύτιμο, χρόνο άληκτο.

Στιγμές ανέγγιχτες σε ερμάρια σφαλιστά.
 Ασπάλαθοι κοφτεροί στο σώμα της μέρας.
 Σταγόνες κόκκινες τα πρέπει υλικών αναζητήσεων.
 Ξεμαντάλωσε τη δική σου μεσάντρα.
 Αρωμάτισε χρόνο, άληκτο.

* * *

[…] Όνειρο, χαρά, γνώση, καρδιά. Τα αντικλείδια που οδηγούν στην απολλώνια αρμονία και στο φως του νέου ανθρώπου. Μέσα όμως σε μικρόψυχους καιρούς, οι κλειδωνιές της ψυχής κρύβουν επιμελώς τον καμβά της απλότητας, αριθμοί απρόσωποι μανταλώνουν την πύλη της χαράς και αμέτρητες σιωπές βυθομετρούν την ψυχική ερημιά του σημερινού ανθρώπου, τη ρηχότητα και τη ματαιοδοξία.

Η βαθιά διάσταση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι συνιστά κομβικό σημείο στη θεματική της συλλογής. ΟΙ υποκριτικές σχέσεις, τα πτερόεντα λόγια και τα λάβαρα του εγωισμού διαβρώνουν και αλλοιώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο μετατρέποντάς το σε προσωπείο. Ταυτόχρονα η απόλυτη κυριαρχία της τεχνολογίας δημιουργεί συνθήκες εξανδραποδισμού. ΟΙ ανθρώπινες αξίες εμπορευματοποιούνται, ο αυτοεγκλεισμός των ανθρώπων σε ατομιστικά καταφύγια μεταφράζεται σε απουσίες ζωής και τα «περίσσια σφοντύλια του αργαλειού βαραίνουν το υφάδι».

Πέτρινα σφοντύλια βαραίνουν το υφάδι.
Ανάκατο γίνεται το στημόνι.
Χωρίς αρχή και τέλος υφαίνεις 
τάπητες ανοίκειους.

Και όταν απομακρύνονται καρδιά και λογική, προβάλλουν πρόσωπα κατακερματισμένα, διασπασμένα, ξέθωρες σκιές και λίγα στίγματα μένουν. Διάχυτη ωστόσο διαπερνά όλο το σώμα της συλλογής η πεποίθηση ότι το φως του ανθρώπου, αυτό που λησμονήσαμε, θα λάμψει ξανά.

Τα τείχη της Ιεριχούς πέφτουν.
Κόβεις τα περίσσια σφοντύλια 
του αργαλειού σου.
Αφαιρείς νήματα και υφάδια.
Στο στημόνι εμφανίζεται ο καμβάς 
της απλότητας.
Επιμελώς τον έκρυβες στις κλειδωνιές 
της ψυχής σου.

* * *

[…] Από τον Τζίβισκο της αθωότητας μέχρι της ωριμότητας τον καιρό, διαγράφεται μια πορεία με σταθμούς την εμπειρία, τη γνώση, τη ζεστή ανθρωπιά και την πίστη στις ριζωμένες αναπαλλοτρίωτες αξίες.

Είκοσι εννέα κλειδιά και αντικλείδια, είκοσι εννέα αποτυπώματα ενός πλούσιου ψυχικού βίου είναι ο καρπός της καλλιτόκου γραφίδας του Αλέξανδρου Μακρίδη. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρώτο και κύριο αντικλείδι, το προεξάρχον, αυτό που ελέγχει και καθοδηγεί όλα τα άλλα. Η ίδια η ποίηση, προικισμένη ως τέχνη με τη δύναμη να ενεργοποιεί φανερές και λανθάνουσες συγκινήσεις.

Είναι παραμυθητικές οι λέξεις, καθώς και η μουσική, γι`αυτόν που γράφει και κάποτε -στις καλές και αυθεντικές στιγμές της γραπτής δημιουργίας- και γι’ αυτόν που διαβάζει. Και όπως όλες οι τέχνες, έτσι και η ποίηση στόχο της έχει την επικοινωνία, τον διάλογο, τις ψυχές που ξεκλειδώνονται.
Το έργο είναι το σημείο τομής. Σηματοδοτεί το τέλος της περιπέτειας της γραφής και την αρχή της αναγνωστικής αναδημιουργίας.

Κάθε κείμενο είναι ένα παλίμψηστο· επικοινωνούμε με τη λογοτεχνική μνήμη τη δική μας, τη μνήμη του συγγραφέα, τη μνήμη του ίδιου του έργου. Ο καθένας μας λοιπόν διαβάζοντας τα ποιήματα της συλλογής θα κατασκευάσει το δικό του αντικλείδι.

Υπάρχει ωστόσο κάτι που υπερβαίνει τον προσωπικό τρόπο έκφρασης του καθενός μας· και του δημιουργού και του αναγνώστη: Η αρχέγονη και ζωτική μας ανάγκη να αφήσουμε για λίγο πίσω τα κοινότοπα και τα τετριμμένα, να ξεφύγουμε από τις συμβάσεις της «πυκνοκατοικημένης γλώσσας», κατά την έκφραση της Κικής Δημουλά και να παρασυρθούμε , να αφεθούμε να παρασυρθούμε από τη γοητεία που ασκούν μέσα μας τα ρήματα, όταν σπέρνουν όνειρο και ομορφιά.

Μα πάνω απ’ όλα γιατί... (όπως άλλωστε εκφράζει την πρωταρχική και πανανθρώπινη αυτή ανάγκη ο Γιώργος Σεφέρης στους δυο στίχους που παραδίδουν σε μια μορφή πυκνότατη την ποιητική του)

«Είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια 
γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά….»

* * *

Κλείνοντας την περιδιάβαση αυτή στις νέες διαδρομές που ορίζουν τα "Αντικλείδια" του Αλέξανδρου Μακρίδη θα παρατεθεί το ποίημα που επιλογίζει τη συλλογή: Βίος απλός χωρίς πρόλογο και χωρίς σχόλια.

Βίος απλός

Λευκοί τοίχοι, πέτρινοι.
 Γαλάζια παράθυρα.
 Απέριττες κάμαρες, μικρές.
 Και ο ζείδωρος ήλιος να χαμογελά.
 Ο οίκος μας.
...
 Ευωδιά του γιασεμιού.
 Βουητό της μέλισσας. 
 Απέραντο της θάλασσας.
 Και ο ίσκιος από τα αρμυρίκια να χύνεται.
 Οι αισθήσεις μας.
...
 Δύο χέρια να σε αγκαλιάζουν 
 στα χρώματα της αμφιλύκης.
 Βίος απλός.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Ιουλίου 2019, αρ. φύλλου 993