ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

Α. 14.9.2017 τοπικός τύπος, από ομιλία για την Γενοκτονία των Μικρασιατών Ελλήνων. Δεν έγινε συνωστισμός στη Σμύρνη, έγινε τραγωδία, έγινε μαχαίρι, έγινε σφαγή. α) Ολοφάνερο, η συγκίνηση της στιγμής «εποίησε», δημιούργησε στίχο με μέτρο (τροχαϊκό) και ρυθμό: έγινε μαχαίρι, έγινε σφαγή. Ας το προσέξομε: η ποιητικότητα της Ελληνικής. β) έγινε μαχαίρι. Παραστατική φράση, με το άκουσμα του οργάνου της σφαγής, αντί έγιναν μαχαιριές, έπεσαν μαχαιριές. Ένα σχήμα λόγου, δηλαδή το συγκεκριμένο αντί του αφηρημένου.

Β. 14.9.2017 τοπικός τύπος. Τον είχε πιάσει η αστυνομία επ’ αυτοφόρω. Στερεότυπη φράση από τα αρχαία και την καθαρεύουσα. Επανειλημμένως ασχολήθηκε η στήλη με την λέξη. Λόγιο ρήμα φωρώμαι, από την αρχαία λέξη φωρ = κλέφτης. Εφωράθη ο μαθητής αντιγράφων. Εις Πάτρας εφωράθησαν 154 φοιτηταί παραδώσαντες διατριβήν εις τον καθηγητήν από την μίαν και μοναδικήν... πηγήν. Το ορθόν: επ’ αυτοφώρω (το –ρω με υπογεγραμμένη).

Γ. 14.9.2017 Στην τελετή μνημοσύνου των Μικρασιατών Ελλήνων ακούσθηκε θρηνώδες άσμα. Θυμήθηκα κι εγώ, παλαιότερα οι ελθόντες εκ του Πόντου και της Μικράς Ασίας τραγουδούσαν συγκλονισμένοι: Σαγγάριε, Σαγγάριε, θέλω να σε ρωτήσω, γιατί τα παλληκάρια μας δε γύρισαν οπίσω!... Ο λαϊκός ποιητής υπαινίσσεται τα ασύγγνωστα ολέθρια πολιτικά λάθη και πάθη!

Δ. 14.9.2017 Σε στήλη μνημείου επιγραφή: ici reposent (γαλλικά) = ενταύθα κείνται, αναπαύονται. Το ρήμα reposent από το λατινικό repono= αποθέτω. Σε μεγάλο ποσοστό η Γαλλική είναι λατινογενής, όπως άλλωστε και πολλές άλλες γλώσσες.

Ε. 14.9.2017 Ένοιωθε να την ξεπερνά… Παλιά γραφή με –οι, συνδέοντάς το με το ρήμα γιγνώσκω, που όμως η γραφή αυτή δεν δικαιολογείται ετυμολογικά. Το ορθόν: νιώθω, ένιωθε.

Στ. 14.9.2017 Κι αυτή κοτσάρει το άγαλμα στην αυλή της. Το λαϊκό ρήμα κοτσάρω = κρεμάω, δίνω κάτι ξαφνικά, απρόσμενα, έχει την προέλευσή του από την ιταλική. Μεταφορικώς: Μας κότσαρε και δυο παροιμίες στα Αγγλικά για να μας εντυπωσιάσει. Το σύμπλεγμα τα-, κοτσ-, με παραπέμπει στον κότσο των γυναικών και κοριτσιών – είδος χτενίσματος – που όμως η λέξη κότσος έχει αρχαία ελληνική προέλευση, ο κόττος = ο πετεινός. Το λοφίο του… κότσος με τσιτακισμό. Ευκαιριακώς: Οι νεαροί που αφήνουν μαλλιά να σκεπάζουν τα φρύδια και τουλάχιστον ένα μάτι, ας μη νομίζουν ότι είναι εμπνευστές νέας μόδας. Στην αρχαία ελληνική υπήρχε η λέξη η κοττίς = η κεφαλή στην Δωρική και επίρρημα πρόκοττα που σήμαινε τρόπο κουρέματος: μαλλιά μακριά στο μπροστινό μέρος του κεφαλιού και το πίσω μέρος, το μισό κεφάλι, κουρεμένο.

Ζ. Δυο παραδείγματα λεπτής ειρωνείας ως σχήμα λόγου. α) Από την Εστία των Αθηνών3.9.2017. Με μητρική στοργή περιβάλλει τον κ. Τσίπρα η Καγκελάριος Frau Merkel. β) ΟΔΟΣ 14.9.2017, άρθρο Π. Μανδραβέλη. Σε δήλωσή του ο Πρωθυπουργός μεταξύ άλλων είπε: «Η Τράπεζα της Ελλάδος…, ο ρόλος του Διοικητή της είναι αυτονόητο ότι ταυτίζεται με την πολιτική και τις επιλογές της Κυβέρνησης». Επ’ αυτού ο δημοσιογράφος σχολιάζει: «Να συγχωρήσουμε τον Πρωθυπουργό, διότι ο κ. Αλέξης Τσίπρας είναι στο δεύτερο έτος των σπουδών του στην Ευρωπαϊκή πολιτική και οικονομική ένωση. Μέχρι το 2015 (Ιούλιο) νόμιζε ότι είναι κάτι σαν μαθητική συνέλευση, στην οποία μπορείς να απειλήσεις με αποχή και καταλήψεις!». 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 28 Σεπτεμβρίου 2017, αρ. φύλλου 903

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».