ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

◾ 10.2.2019 Στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο ακούω κάποιους να προφέρουν τον επικεφαλή (!!) και οργίζομαι. Δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να μιλούν ελληνικά. Θα συγχωρούσα έναν Σκοπιανό να λέει τον επικεφαλή... Το ορθόν: ο επί κεφαλής, τον επί κεφαλής (δυο λέξεις). Τέλος πάντων, το μετέπλασαν σαν μια λέξη. Να προφέρεται σωστά. Αν κάποιον τον ενοχλεί, γιατί είναι κατάλοιπό της καθαρεύουσας, ας βρει συνώνυμη (π.χ. αρχηγός ομάδας).

◾ 31.1.2019 τοπικός τύπος. α) Η δύναμη του δίκιου. Αν ακούσεις την λέξη προφορικά με συνίζηση: του δίκιου (όπως της δουλειάς) ίσως και δεν αναγνωρίσεις ποια λέξη είναι. Για αυτό προτιμητέο: το δίκαιο(ν) ουσιαστικοποιημένο = η δικαιοσύνη, όπως το λόγιον: το ελεύθερον, το εύδαιμον = η ελευθερία, η ευδαιμονία. β) Οι αναγνώστες δεν εφησυχάζονται(!). Το γνωστό, σύνηθες και ορθόν: δεν εφησυχάζουν = δεν μένουν ήσυχοι, δεν επαναπαύονται. γ) το τι χάσαμε συγκροτεί έμβλημα. Πιο καλά: αποτελεί, είναι έμβλημα. Όλες οι παραινέσεις και υποδείξεις συγκροτούν μια καλύτερη κοινωνία (εισακουόμενες και εφαρμοζόμενες).

◾ Από τα «Απομνημονεύματα» του Ίωνος Δραγούμη: Η Αγχίαλος, παλαιά πόλη Ελληνική της νοτιοανατολικής Βουλγαρίας. Σύνθετη λέξη: επίρρημα άγχι = κοντά και άλς, της αλός = θάλασσα. Πρβλ τον περίφημο στίχο του Ομήρου: καθόταν ο Οδυσσέας στην ακρογιαλιά, «παρ’ αθίν’ αλός».

◾ 5.2.2019 Σύνταξη του αρνητικού δεν με ρήμα δοξαστικό: νομίζω, πιστεύω. Συνήθης φράση: Δεν νομίζω ότι έχεις δίκιο, δεν θεωρεί ότι το θέμα έχει λήξει. Ο λόγος για τη θέση του αρνητικού δεν. Αλλά, από το στιγμή που ανοίγω το στόμα προς ομιλείν, έχω γνώμη, άποψη. άρα, το πιο ορθό: Νομίζω ότι δεν έχεις δίκαιο, θεωρεί ότι το θέμα δεν έχει λήξει. Λεπτή η διαφορά, φαίνεται ότι έχει σημασία αν ο ομιλών δίνει βαρύτητα στην κύρια ή στη δευτερεύουσα πρόταση.

◾ 27.1.2019 εφημερίδα Καθημερινή. Ο καθηγητής αναδεικνύει δυστοπική εικόνα υπανάπτυξης του συστήματος δικαιοσύνης. Δυστοπική εικόνα: λέγεται; Υπάρχει λέξη;

◾ 29.1.2019 Διερωτήθηκε φίλος πώς λέμε π.χ. οι τυχόν συναντήσεις του Πρωθυπουργού, στην αναφορά τυχόν στο θέμα αυτό, κ.ά. αφού η λέξη τυχον είναι μετοχή (ο τυχών, η τυχούσα, το τυχόν). Του εξήγησα ότι στην ομιλούμενη το ουδέτερο της μετοχής το τυχόν κατήντησε επίρρημα, χωρίς το άρθρο το. π.χ. Για τυχόν εμπόδια να με ενημερώσεις. Στην καθαρεύουσα κανονικά: Για τυχόντα εμπόδια, εις τυχούσαν ευκαιρίαν – αυτά τώρα τα αναπληρώνει το επίρρημα τυχόν.

◾ 27.1.2019 Εφημερίδα Καθημερινή. Έκλεισε το πολυθρύλητο «Σκοπιανό». Για ακόμη μια φορά σχόλιο στα ενεργητικά ρήματα, π.χ. κλείνω, ανοίγω, αλλάζω, χαλαρώνω, κλπ που στην ομιλούμενη χρησιμοποιούνται με μεσοπαθητική διάθεση. Έκλεισε την πόρτα ο πατέρας (ρήμα ενεργητικό μεταβατικό). Έκλεισε το σκοπιανό (με την έννοια εκλείσθη, έγινε κλειστό, κλείσθηκε η Συμφωνία). «Ας δούμε λοιπόν τι άλλο άνοιξε, όσο η Κυβέρνηση έκλεινε το Σκοπιανό». Τι άλλο θέμα ανοίχθηκε (ηνοίχθη, η θύρα ηνοίχθη). Αλλά τι ψάχνω τώρα; Αφού επαναλαμβανόμενα επεκράτησαν, όλα «καλά καμωμένα» λέει ο λαός, στον οποίο οφείλεται σεβασμός.

◾ 27.1.2019 τοπικός τύπος. Τις ονομασίες ομάδων, συλλόγων κλπ με τα αρχικά τους γράμματα τις διαβάζει κανείς όπως του έρθει, συμβαίνει να συμπίπτουν με κάτι άλλο. Διαβάζω: ομάδα Ε.Σ.Α. = Ελληνική Σοσιαλιστική Αντίσταση, αλλά παραπέμπει και στο κακής μνήμης ΕΑΤ – ΕΣΑ. Επίσης ΕΣΑ και  Propartia (Λατινικά;) pro + pars ή pro patria;

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 21 Φεβρουαρίου 2019,  αρ. φύλλου 974